39667 IMAG0726

-Ch X Polską W sztukach plastycznych zachodniej Europy. Wprawdzie tamtejsi aity-Jd uwieczniali w dużej mierze rodzime rodzaje dud, jednak zdarzało im się także ntfcdstawiać instrumenty typu „Bock", dobrze znane na niemieckim obszarze językowym, docierające do Danii czy Niderlandów.

2ridł* historyczne nierzadko cechuje dowolność, a niekiedy wręcz „nonszalancja" in-dnunentologłczna. Nawet gdy są bardziej „poprawne" z dokumentalnego punktu wi« dzenia, trudno dokonywać uściśleń, gdyż zarówno przekazy pisane, jak i ikonograficzne, polskie czy obce, zapoznają nas głównie z zewnętrznymi cechami dud, jak np. liczba oddzielnych piszczałek, ich kształt, rozmiary, obecność otworów palcowych, rodzaje dżwięczników, wygląd i rodzaj worka, sposób jego nadymania, zdobienia. Nie ma w nich istotnych z organologicznego punktu widzenia informacji dotyczących wewnętrznej budowy instrumentu. Chodzi tu przede wszystkim o rodzaje stroików osadzonych w piszczałkach (pojedynczy, podwójny), profil kanału piszczałek (cylindryczny, kbniczny), wylot kanału piszczałki melodycznej (otwarty, zamknięty), liczbę otworów palcowych w piszczałce melodycznej, system palcowania („otwarty", „zamknięty" -zob. s. 365). Na utrudnienia tego rodzaju w interpretowaniu przekazów historycznych, pisanych i ikonograficznych, zwracali już uwagę Władimir Kulikow (1976: 57, 59), OskAr Elschek (1983:229) czy Ernst Eugen Schmidt (1996:15,18,32). Warto też dodać, te przedstawienia dud zawarte w dziełach sztuk plastycznych w różnym stopniu odzwierciedlają oryginał. Również w tych utrzymanych w stylu realistycznym względy artystyczne mogą brać górę nad dokumentalnymi. Niektóre cechy konstrukcyjne instrumentu wymagałyby przedstawienia w konwencji rysunków technicznych. Należy do nich np. profil wewnętrzny kanału piszczałki, który nie musi odpowiadać profilowi zewnętrznemu.

Polskie i zagraniczne źródła historyczne jako specyficzne właściwości budowy dud z naszego kraju wskazują wygięte łukowo koniczne roztrąby piszczałek oraz zbiornik powietrza sporządzony z całq (niekrojonej i niezszywanej) skóry koziej, często z głową i kończynami (naturalnymi lub imitacjami). Z badań instrumentologicznych wyni- I ka jednak, że są to cechy nie tylko polskich instrumentów. Już Curt Sachs zauważył, że stosowanie rogu zwierzęcego w roztrąbach piszczałek jest specyficzne w ogóle dla dud typu wschodniego (1930:352). Trzeba dodać, że roztrąby o takim kształcie znaleźć moź- I na także w średniowiecznych źródłach zachodnioeuropejskich, np. w miniaturze z ko- I deksu Cnntigas de Santa Maria, z drugiej połowy XIII stulecia (Cocks, Baines, Cannon 1984:99 U. 2). Dwugłosowe dudy z koniczną piszczałką melodyczną połączoną z workiem poprzez „zwierzęcą głowę" ukazuje też miniatura z „Heidelberger Minnesinger- I Handschrift"(zob. s. 402). Wygięte łukowo koniczne dźwięczniki (chociaż nie zawsze I przy wszystkich piszczałkach), jak również worki z niekrojonej skóry, gładkiej lub I z sierścią (na ogół bez „koziej" głowy i kończyn lub tylko z łącznikiem w kształcie ko- I ziej, baraniej, czasem nawet ludzkiej głowy), spotykamy przede wszystkim w dudach | z Lużyc, Czech i Moraw, ale też w instrumentach z krajów i regionów położonych I w Karpatach, na Nizinie środkowodunajskięj, Półwyspie Bałkańskim, Półwyspie Skan- I

349 I