40450 PICT5916

a. Kryteria socjometryczne i ich wykorzystanie »»• badaniach Czym sq kryteria socjometryczne

Stawiane osobom badanym pytania podczas badań socjomctrycznych w wersji klasycznej podobnie jak była o tym mowa w związku z charakterystyką metody socjomctryczncj są sformułowane zgodnie z określonym kryterium wyboru, nazywanym kryterium socjometrycznym. Kryterium takie w rozumieniu M. Pdkicwicza (I973a, s. 217) to „określona, specyficzna sytuacja społeczna, założona przez eksperymentatora lub rzeczywista, będąca podstawą do dokonania wyboru osoby (lub osób) z danej grupy społecznej odpowiadających wymogom podanym w instrukcji". Przy czym jest to sytuacja, w której uczestniczyć mogą wszyscy członkowie danej grupy i która to sytuacja upoważnia do dokonania wyboru jednej lub kilku osób spośród wszystkich członków tej grupy, a więc nie jedynie spośród niektórych z nich. Oto przykłady tego rodzaju pytań, nazywanych z uwagi na uwzględniane w nich kryteria, także kryteriami socjomc-t tycznymi:

—    Z kim chciałbyś najchętniej współpracować?

—    Z kim chciałbyś siedzieć przy jednym stoliku?

—    Kogo z klasy chętnie zaprosiłbyś do domu? (por. J. Pricdrichs, 1990, s. 257).

Rodzaje kryteriów socjometrycznych

Rozumiane w ten sposób kryteria —jak twierdzi N.E. Gronlund (1959) — mogą być różnego rodzaju. Rozróżnia on:

—    kryteria ogólne, tj. odwołujące się do jakiejś szerszej dziedziny aktywności człowieka bez bliższego precyzowania typu interakcji, i kryteria szczegółowe odnoszące się do ściśle określonej interakcji;

-    kryteria silne dotyczące kontaktów interpersonalnych, którymi są zainteresowani członkowie badanej grupy i kryteria słabe obejmujące swym zasięgiem kontakty, w stosunku do których nic wykazują oni większego zainteresowania;

—    kryteria realne zakładające wysoki stopień prawdopodobieństwa postulowanej w nich interakcji i kryteria nierealne, czyli pozbawione takiego prawdopodobieństwa;

—    kryteria indywidualne związane z wykonywaniem czynności nie związanej bezpośrednio z życiem grupy i kryteria społeczne związane z działaniem na rzecz grupy;

kryteria jednostronne uniemożliwiające wybór wzajemny i kryteria dwustronne dopuszczające wybory wzajemne;

- kryteria pozytywne, „na podstawie których uzyskujemy obraz, rozkładu w grupie sympatii i wzajemnych powiązań i kryteria negatywne pozwalające na

uchwycenie rozkładu antypatii w grupie ora/, ewentualnych konfliktów wewnątrz* grupowych, ich wielkości i nasilenia" (za M Pilkiewicz, 1973a, s. 219 221).

Warunki poprawności kryteriów socjometrycznych

Wszystkie wspomniane kryteria zapewniają tym lepsze wyniki badań socjo-inctrycznych — zdaniem N.E. Gronlunda - im bardziej:

niedwuznacznie wskazują na rodzaj i istotą aktywności, zgodnie z którą osoby badane mają dokonać wyboru;

—    dotyczą czynności lub sytuacji dobrze znanych członkom badanej grupy;

—    ograniczają do minimum wpływy czynników przypadkowych, jak np. chwilowy nastrój lub jakieś szczególne doraźne zdarzenia w grupie lub poza jej obrębem, które mogą mieć wpływ na to, co dzieje siq chwilowo w grupie;

—    oparte są na silnych, znaczących i względnie trwałych stosunkach interpersonalnych, jak podczas wspólnej zabawy i budzącej zainteresowania współpracy;

—    umożliwiają dokonywanie wyborów bez ryzyka zmiany dotychczasowej struktury grupy wbrew woli jej członków (za M. Pilkiewicz. 1973a. s. 222).

Kryteria odnoszące się do wyborów pozytywnych i negatywnych

W pierwszych kilkudziesięciu łatach stosowania klasycznych badań socjo-mctrycznych zalecano przede wszystkim formułowanie pytań, odnoszących się do wyborów pozytywnych. Zakładano, że pytania domagające się wyborów negatywnych stawiają osoby badane w sytuacjach sztucznych (nieautentycznych); większość z nich. jak twierdzono, nic jest zainteresowana ludźmi, których poleca się im odrzucać. Wysuwano przeciwko wyborom negatywnym także argumenty natury' psychologicznej i moralnej. Mianowicie podkreślano, że dokonywanie odrzuceń przez dzieci prowadzi je do nietolerancji i jest przyczyną nieporozumień między nimi.

Obecnie przyjmuje się w tej sprawie stanowisko bardziej elastyczne. O zastosowaniu pytań, dotyczących wyborów negatywnych, decyduje przede wszystkim cel, jaki chcielibyśmy osiągnąć w badaniach, podkreśla się również korzyści wynoszone / tego rodzaju pytań. Ale jednocześnie nawołuje się do ostrożności w ich formułowaniu. Przestrzega się przed takim pytaniem, jak: „Z kim najbardziej nic chciałbyś współpracować na lekcjach języka polskiego?". Lepiej zapytać o to samo w sposób następujący: „Z kim najmniej chciałbyś współpracować na lekcjach języka polskiego?”. Między tymi pytaniami zachodzi zasadnicza różnica. Pierwsze zakłada, że są uczniowie, których należy całkowicie wykluczyć jako partnerów planowanej współpracy; drugie natomiast mówi tylko o ewentualnym ich wykluczeniu, tj. przyjmuje się możliwość współpracy z wszystkimi, lecz w stopniu zróżnicowanym.

179