PICT5944

tury technicznej i psychologicznej, związane np. z wykorzystaniem w badaniach magnetofonu czy magnetowidu, jak również brak opracowań teoretycznych w tym zakresie.

Dokumenty zastane i Intencjonalnie tworzone

Dokumenty ze względu na ich pochodzenie dzieli się na dokumenty zastane (przypadkowe) i intencjonalnie tworzone (systematyczne). Klasyfikacja taka ma swoje głębsze uzasadnienie, pomimo że ..nazywanie dokumentem czegoś, co specjalnie dla celów badawczych stworzono, zdaje się być niezgodne z naszym poczuciem językowym" (W.P. Zaczyński. 1995, s. 160). Była o tym również mowa wcześniej.

Dokumenty zastane są to wszystkie te wytwory dzieci, młodzieży i dorosłych wykonane dla celów pozanaukowych. Są nimi nierzadko listy, pamiętniki, dzienniki. rysunki, notatki, a także dokumenty, jak sprawozdania z różnego rodzaju spotkań, kroniki, artykuły do gazetek ściennych i obiegowych czy różnego rodzaju wytwory dziewcząt i chłopców wykonane z ich własnej inicjatywy lub w ramach zajęć szkolnych, jak prace konstrukcyjne, robótki ręczne i wypracowania szkolne. Dla celów naukowo-badawczych dokumenty zastane są wykorzystywane dopiero po ich powstaniu, odkryciu i zgromadzeniu.

Dokumenty intencjonalnie tworzone stanowią wszystkie te wytwory dzieci, młodzieży i dorosłych, które powstały z zamiarem poddania ich analizie naukowej. Zamiar taki jest zazwyczaj również znany osobom badanym. Dzięki temu usiłuje się uzyskać bardziej wyczerpujące i w miarę szczere wypowiedzi pisemne, a także wytwory w formie prac plastycznych, ręcznych czy konstrukcyjnych. Do dokumentów tego rodzaju należą przede wszystkim zalecane przez badacza wypracowania, czyli pisemne wypowiedzi uczniów na tematy ważne z naukowego punktu widzenia. Stanowią one zwykle dodatkowe źródło informacji o interesującym badacza problemie. Są nimi nierzadko także rysunki dziecięce i dzienniki (pamiętniki) młodzieży. Tak więc każdemu uwzględnionemu w badaniach dokumencie przysługuje charakter dokumentu intencjonalnie tworzonego, o ile wykonanie jego poprzedza odpowiednia instrukcja, zapowiadająca wykorzystanie go w celach naukowych.

Dokumenty oficjalne i osobiste

Znane są także — oprócz omówionych wcześniej inne rodzaje dokumentów', wyróżnione np. ze względu na ich „urzędowe" usankcjonowanie lub brak takiego usankcjonowania. Mówi się wtedy o dokumentach oficjalnych (o charakterze państwowym czy urzędowym) i dokumentach osobistych (nieoficjalnych).

Dokumenty oficjalne dotyczą różnego rodzaju dokumentacji na temat funkcjonowania interesujących badacza instytucji opieki, nauczania i wychowania, w tym szczególnie szkół i placówek opiekuńczo-wychowawczych. Mogą obejmować m in. plany pracy określonej instytucji nauczania i wychowania, programy nauczania. konspekty lekcji lub innych zajęć szkolnych i pozaszkolnych, protokoły z posiedzeń rad pedagogicznych, zapisy czytelnicze w bibliotece, okresowe i roczne sprawozdania z działalności dydaktyczno-wychowawczej, materiały archiwalne i prasowe, preliminarze budżetowe itp. (por. T. Wujek, 1974, s. 223).

Dokumenty osobiste są materiałami źródłowymi, zawierającymi „wypowiedzi autora o jego przeżyciach, doznaniach, opiniach, zachowaniach związanych z percepcją i oceną zdarzeń, zjawisk, sytuacji, których doświadczał podczas swego życia", a ściślej w pewnym okresie swego życia (VI. Ogryzyko-Wiewtó-rowki. 1986, s. 221) Składają się na nic m.in. listy, pamiętniki, wspomnienia, autobiografie, notatki osobiste, rysunki.

Niekiedy mówi się też o dokumentach kronikarskich, dokumentujących fakty i działania interesującej badacza szkoły lub placówki opiekuńczo-wychowawczej czy innej jakiejś instytucji, i o dokumentach opiniodawczych, czyli osobistych (por. T. Pilch. 1971. s. 97 i n.).

Wykorzystywane w badaniach pedagogicznych dokumenty mogą mieć charakter dokumentu podstawowego (pierwotnego) lub mało ważnego (drugorzędnego). Dokumentem podstawowym jest np. sprawozdanie z posiedzenia rady pedagogicznej, sporządzonego przez wyszkolonego sprawozdawcę, który w niej uczestniczył osobiście. Dokumentem zaś na ogół mało ważnym (drugorzędnym) może być sprawozdanie z tej samej rady pedagogicznej dokonane przez lego samego sprawozdawcę, lecz nic w wyniku bezpośredniego w niej uczestnictwa, a jedynie na podstawie pośrednio zgromadzonych przez niego informacji na lemat przebiegu opisywanej rady. W każdym razie dokument o podstawowym znaczeniu ma zdecydowanie większą wartość poznawczą, niż dokument stanowiący drugorzędne źródło informacji (Ch. D. Hopkins, 1976, s. 123 i n.).

3. Autentyczność dokumentów i wiarygodność informatora

Koniecznym warunkiem wystarczająco trafnej i rzetelnej analizy dokumentem jest zarówno autentyczność analizowanych wytworów, jak i wiarygodność ich twórców (informatorów). Przeto podejmując się analizy dokumentów, nic

217