40993 img005 (14)

Tabela 1.1. Rosyjski stereotyp Amerykanina

Skala przymiotnikowa		Metoda procentowa		Metoda stopy diagnostyczności
ambitny	70%	ambitny	81%	spontaniczny	1,95
kompetentny	70%	spontaniczny	78%	niezależny	1,87
przedsiębiorczy	64%	pełen godności	75%	przedsiębiorczy	1,77
skłonny do współzawodnictwa	64%	kompetentny	75%	pełen godności	1,77
niezależny	62%	energiczny	75%	otwarty na ludzi	1,76
pewny siebie	59%	przedsiębiorczy	75%	kompetentny	1,68
spontaniczny	58%	skłonny do współzawodnictwa	74%	energiczny	1,60
pełen godności	58%	patriota	73%	skłonny do współzawodnictwa	1,57
uczuciowy	53%	niezależny	72%	ufny	1,57
towarzyski	53%	towarzyski	72%	optymista	1,56

Źródło: Stephan i in., 1993.

1971). Respondenci otrzymują obszerną listę przymiotników i proszeni są o wskazanie, jaki procent członków obcej grupy obdarzony jest każdą z tych cech. Za stereotyp uznaje się zbiór właściwości, które - zdaniem badanych - są charakterystyczne dla najwyższego odsetka członków grupy. We wspomnianym wcześniej eksperymencie Stephan i współpracownicy polecili następnej grupie rosyjskich studentów określić, jakiemu odsetkowi /Amerykanów można przypisać każdą z 38 cech. Dziesięć przymiotników, które uzyskały najwyższy wynik, znajdziesz w tabeli 1.1. Zwróć uwagę, że chociaż za pomocą obu metod uzyskano podobne wyniki, istnieją też pewne różnice.

Trzecia technika, metoda stopy diagnostyczności, pozwala ustalić te cechy, które wyróżniają członków' danej grupy spośród wszystkich ludzi (Martin, 1987; McCauley i Stitt, 1978). Podobnie jak w wypadku metody procentowej, respondenci podają, jaki odsetek członków pewnej grupy charakteryzuje się każdą z cech figurujących na otrzymanej liście. Następnie określają, ile procent ludzi w ogóle ma te właściwości. Dla każdej cechy oblicza się później stopę diagnostyczności, wskazującą, w'jakim stopniu grupa - w przekonaniu badanych - różni się od innych.

Procent członków grupy, u których występuje dana cecha, należy podzielić przez procent wszystkich obdarzonych nią ludzi. Cechy o najwyższej stopie diagnostyczności składają się na stereotyp. Wróćmy raz jeszcze do rosyjskich studentów. Poproszono ich także, by określili procent ludzi odznaczających się każdą z tych samych 38 cech. Wyliczone na podstawie ich odpowiedzi współczynniki podane są w tabeli 1.1. Z wyników otrzymanych tą metodą wyłania się nieco inny stereotyp niż ten otrzymany za pomocą skali przymiotnikowej czy techniki procentowej. Zgodność rezultatów wynosi zaledwie 60%. Różnica wynika z tego, że niektóre cechy wyłonione za pomocą dwóch pierwszych metod (na przykład towarzyskość, ambicja) są w przekonaniu rosyjskich studentów właściwe ludziom w ogóle - to znaczy nie są charakterystyczne wyłącznie dla Amerykanów.

Badania wykazują, że większość technik pomiaru stereotypów daje podobne wyniki, jakkolwiek metoda stopy diagnostyczności - zgodnie z założeniami twórców - pozwala przyjrzeć sie treściom stereotypów z nieco innej perspektywy (Jonas i Hewstone, 1986; McCauley i Stitt, 1978; McCauley, Stitt i Segall, 1980; Stephan i in., 1993). Dla wszystkich metod pomiaru wspólne jest dążenie do określenia cech związanych z kategoriami społecznymi. Czy jednak wszystkie kategorie społeczne kojarzą się z takimi czy innymi stereotypami? Czy ludzie nie są skłonni do stereotypizowania pewnych grup bardziej niż innych? Na te pytania postaramy się odpowiedzieć w dalszej części rozdziału.

KATEGORYZACJA

jeśli nawet jakieś spostrzeżenie może być czasem (...) wolne od kategoryzacji, czeka je los drogocennego klejnotu, zamkniętego w ciszy prywatnego doświadczenia (Bruner, 1973, s. 9).

Poznawczą podstawą tworzenia stereotypów jest kategoryzacja. Ściśle rzecz biorąc, stereotyp, jeśli uwzględnić przyjętą przez nas definicję, stanowi niemal nieuniknioną konsekwencję kategoryzacji. Aby tworzyć kategorie społeczne, koncentrujemy się na tych cechach, które są wspólne dla ludzi z danej grupy i wyróżniają ich spośród innych. Takie kategorie, jak: „osoba niepełnosprawna”, „protestant” czy „Azjata”, odnoszą się do właściwości, które sprawiają, że ludzie należący do danego typu wydają się do siebie podobni. Cechę taką może stanowić sprawność fizyczna, przekonania religijne czy rasa. Kiedy klasyfikujemy ludzi, stosując grupowe etykietki, podkreślamy podobieństwo osób należących do