40997 skanuj0063

jskowej skuteczności, która pozwoliła liuropejczykom w okresie od połowy XVIII do potowy XIX w. przejść także w Azji od handlu do panowania lub pr/ynajmnicj bezpośredniej kontroli. * aśnic skuteczne oparcie się Japonii potwierdza to stwierdzenie, ponieważ polegało na celo-» ti przejmowaniu całych bloków zachodniej kultur}. Była wśród nich przede wszystkim -realistyczna gospodarka przemysłowa z jej systemami handlu, transportu i łączności. Dzięki oni kolejowym zakładano nowe imperia, za pomocą telegrafu nimi rządzono.

W Indiach u schyłku XVIII i na początku XIX stulecia nieskrępowane kontakty sporne z muzułmańską warstwą wyższą ustąpiły miejsca społecznemu dystansowi i demon-•jcyjnemu podkreślaniu brytyjskiej wyższości. Około roku 1850 brytyjska pogarda dla wszystko co hinduskie zinstytucjonalizowała się. Oczywiście nadal towarzyszył jej pogląd, że •_:zało mieszkańców kolonii, za których ponosiło się odpowiedzialność, doprowadzić do ich c. .arowego zbawienia, teraz już ziemskiego. W 1835 r. stwierdzono, że Hindusi muszą uczyć a. angielskiego, jeśli mają dojść do czegoś, ponieważ języki i literatury Indii dalece ustepo-. angielskiemu. Angielski jest poza tym językiem techniki, gospodarki i światowych kon-_>:ow' już wtedy. Podobnie jak europejskie języki wydźwignęły Rosję do roli światowego » carstwa, tak Indie doświadczą swojego wzlotu dzięki angielskiemu¹⁹.

Pod znakiem rasistowskiego darwinizmu społecznego optymizm ten znikł. Podział v yki. której mieszkańców uważano za dzikich, pozbawionych kultury i historii, zaostrzył tę ~ianę. Kolorowych uważano odtąd niezmiennie za mniej wartościowych, przeznaczonych upadku w wyniku naturalnej selekcji. „Brzemię białego człowieka" polegało na tym, aby . tego czasu panował nad nimi dla ich własnego dobra, zmuszając do pracy, dając ubranie i -inimum cywilizacji. To nowe zderzenie kultur wykazywało duże podobieństwo do tego. które aiirzyio się w XVI w. w Ameryce. Afrykańczycy okazali się wszakże w porównaniu z Indianami ■ ' acznie bardziej krzepcy.

Jednakże potrzeba ratowania nieśmiertelnych dusz nie odgrywała juz teraz roli poli-\m rej. Wprawdzie misjonarze starali się o to. ale często jawili się tylko jako dodatkowi agenci mmenalizmu. Nauka służyła również konfliktowi kultur. Geografia, etnologia i orientalistyka pr ezywaly rozkwit, dostarczając wiedzy o imperialistycznym panowaniu lub konstruując kul-strony przeciwnej jako radykalnie inną, a przede wszystkim z roszczeniem do empirycznego obowiązywania. Poza tym kraje o wysokiej kulturze, który mi z tą myślą zajmowała się rfntalistyka²⁰. a które w epoce imperializmu również zostały ujarzmione, należały w znaczne części do owego świata islamu u Afry ce Północnej i na Bliskim Wschodzie, który z dawien r-Tia pozostawał w pełny m konfliktów' kontakcie z Zachodem. Jeśli z mniejszym powodzc-® ' niż Japonia obrały drogę celowego przejęcia zachodniej kultury, to zapewne jeszcze hirdziej przyczyniło się to do powstania resentymentów urażonej dumy. które zachowały p>*otność do dnia dzisiejszego.

W odróżnieniu <xl Ameryki ta ostatnia fala kolonializmu uruchomiła proces cmancy -który- w sprzyjających okolicznościach politycznych po II wojnie światowej miał dopro-

^w Arthur Bryani, Siacaulay. I.ondon 1932. wznowienie 1979. s. 111-115.

Udward W. Said. Ońentałiyn. przcl. Monika Wyrwas-Wśmcwska. Zysk i S-ka. Poznań 2005

345