43288 kupisiewicz dydaktyka ogólna0

64 Dydaktyka ogólna

• zapewnienie każdemu dziecku możliwie pełnego, wszechstronnego rozwoju intelektualnego, moralnego, fizycznego i estetycznego¹.

Cele te są zgodne z ideałem „wychowania dla przyszłości”, jakim jest osobowość wszechstronnie rozwinięta, zaangażowana i twórcza, aktywna pod względem poznawczym, społeczno-moralnym, zawodowym i kulturalnym (por. raport Edukacja narodowym priorytetem, 1989, s. 168 i nast.). Istotną rolę w urzeczywistnianiu tego ideału odgrywa kształcenie.

2. Cele kształcenia ogólnego

Głównym celem kształcenia ogólnego, ściśle powiązanym z omówionymi w poprzednim podrozdziale celami wychowania, jest zapewnienie wszystkim uczniom - odpowiednio do ich możliwości - optymalnego rozwoju intelektualnego.

Oczywiście cel ten jest realizowany nie w oderwaniu, lecz łącznie z celami wychowania, zwłaszcza wychowania społcczno-moralnego i estetycznego, nastawionymi na kształtowanie pełnej osobowości ucznia, a nie tylko określonych jej stron. Istnienie różnych sfer osobowości nie oznacza bynajmniej, że każda z nich powinna stanowić teren odrębnych oddziaływań wychowawczych. W rzeczywistości te różne sfery są ze sobą ściśle powiązane i tworzą łącznie pełną osobowość. Dlatego też wychowanie społeczno-moralne zawiera zazwyczaj elementy kształcenia (nazywanego przez niektórych autorów „wychowaniem intelektualnym”) i wychowania estetycznego, to ostatnie zaś obejmuje oddziaływania wychowawcze pobudzające rozwój społeczno-moralny i intelektualny. Podobnie dzieje się również w przypadku kształcenia. I ono bowiem - jak świadczy praktyka szkolna - zapewnia tym lepsze wyniki, im bardziej skierowane jest na formowanie pełnej osobowości ucznia, a nie tylko na rozwijanie jego umysłu.

Głównemu celowi kształcenia ogólnego, tzn. zapewnieniu każdemu uczniowi pełnego rozwoju intelektualnego, podporządkowana jest działalność szkół ogólnokształcących (podstawowych i średnich), a także -w pewnym stopniu - szkól zawodowych, w toku tej działalności nauczyciele realizują następujące cele kształcenia ogólnego, podrzędne wobec omówionego wyżej celu głównego:

•    Zaznajamianie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy

0    przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze w zakresie umożliwiającym rozumienie najważniejszych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów oraz operatywne posługiwanie się tą wiedzą przy przekształcaniu fragmentów rzeczywistości, dostosowanym do możliwości dzieci i młodzieży.

Od sposobu, w jaki szkoła realizuje ten cel, zależy w głównej mierze ocena jej pracy przez społeczeństwo. W niemałym stopniu zależą od tego również losy uczniów, którzy - ubiegając się o przyjęcie na wyższe szczeble nauczania - muszą zdawać sprawę z jakości i ilości wiedzy opanowanej na szczeblach niższych.

Zaznajamianie dzieci i młodzieży z osiągnięciami określonej dziedziny wiedzy i wyposażenie ich w odpowiednie umiejętności jest ściśle związane z realizacją zarówno innych celów kształcenia ogólnego, np. kształtowaniem i rozwijaniem zdolności oraz zainteresowań uczniów, jak i celów wychowania, procesy te są bowiem współzależne i warunkują się wzajemnie.

•    Rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, a mianowicie ich krytycznego myślenia, uwagi, wyobraźni, pamięci, fantazji

1    różnorakich umiejętności praktycznych.

Właściwej pod względem merytorycznym i metodycznym realizacji tego celu sprzyja wdrażanie dzieci i młodzieży do samodzielnego dostrzegania, formułowania i rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych z dziedziny przyrody, życia społecznego, techniki i kultury. Dyrektywa praktyczna, której przestrzeganie w toku pracy dydaktyczno-wychowawczej warunkuje rozwój zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, nakazuje, aby kształcić myślenie przez stwarzanie sytuacji zmuszających do myślenia, rozwijać pamięć dzięki systematycznemu ćwiczeniu jej na odpowiednio dobranych treściach, wyrabiać określone umiejętności praktyczne w warunkach umożliwiających rzeczywiste wykonywanie tych czynności itp.

O potrzebie rygorystycznego przestrzegania tej dyrektywy świadczą nie tylko wyniki badań psychologicznych i dydaktycznych, lecz również przemiany dokonujące się w święcie współczesnym. Gwałtowny przyrost wiedzy, burzliwy rozwój techniki, potęgująca się rola nauki w życiu współczesnym, konieczność rozstrzygania nowych, niespotykanych dotychczas problemów - oto czynniki, które powodują, iż niezbędna staje się dzisiaj potrzeba racjonalnej gospodarki społecznymi zasobami zdolności na równi z eksponowaną już koniecznością przemyślanego wykorzystywania surowców. W tych okolicznościach rozwijanie zdolności i za-interesow^ań poznawczych uczniów urasta do rangi jednego z podstawowych zadań nowoczesnej szkoły.

•    Kształtowanie u dzieci i młodzieży akceptowanego społecznie systemu wartości, tzn. systemu spójnych merytorycznie i logicznie poglądów

1

Po raz pierwszy w dziejach pedagogiki z ideą wychowania wszechstronnego, a więc intelektualnego, moralnego, estetycznego i fizycznego, spotykamy się w starożytnych Atenach. Wszechstronne wychowanie zapewniano tam jednak nie wszystkim dzieciom, lecz tylko tym. które wywodziły się z klasy właścicieli niewolników. Ponadto ateńska koncepcja wszechstronnego wychowania nie uwzględniała przygotowania dzieci i młodzieży do konkretnej pracy produkcyjnej, gdyż tego rodzaju pracę uważano za niegodną wolnych obywateli.

Obecnie wychowaniem wszechstronnym (pełnym, wielostronnym) obejmuje się na ogól wszystkie jednostki. Realizacja tego zamierzenia jest jednak w różnych krajach różna. Dzieje się tak głównie z powodu znacznego zróżnicowania zakresu 1 poziomu kształcenia masowego - czego wyrazem jest z jednej strony powszechność nauczania na szczeblu pełnej szkoły średnie) (Stany Zjednoczone, Kanada. Japonia i inne kraje uprzemysłowione), z drugiej zaś strony niemożność zapewnienia edukacji elementarnej wszystkim dzieciom w wieku szkolnym (wiele krajów tzw. trzeciego świata).