43832 r
1

$

wę, jest rzeczywiście podobne do wyglqdu ludzkiej głowy znanego z doświadczenia wizualnego? W jakim sensie?

Wydaje się, że jedynym niewątpliwym punktem oparcia dla analizy przedstawiania jest rozpoznawalność intuicyjna tego, co przedstawione. Arystotelesowska koncepcja mimetyzmu zwraca nadto uwagę na konieczność określenia wyraźnie „przedmiotu, środków i sposobu naśladowania" właściwych danej sztuce.

3. Rysunek, ze względu na właściwe „środki i sposób naśladowania", stawia podstawowy dla sztuki przedstawiającej problem relacji ikonicznej - odpowiedniości między przedmiotem przedstawiającym a przedmiotem przedstawionym - w postaci radykalnej. Jeśli malarstwo za pomocą kształtów i barw plam namalowanych na płótnie przedstawia kształty i barwy rzeczy, to można się zgodzić z Levi-Straussem, że „organizacja kształtów i barw w ramach doświadczenia zmysłowego odgrywa w tych sztukach rolę pierwszego poziomu artykulacji"¹, czyli wyróżnia podstawowe składniki obrazu jako obrazu. Kształty i barwy plam, które znajdujemy w obrazie, odsyłają do kształtów i barw przedstawionej rzeczy i przez odniesienie do nich mają sens ikoniczny. Otóż kreska, którą operuje rysunek, nie da się rozpatrywać jako podobizna jakiegoś elementu wizualnego doświadczenia rzeczy - przynajmniej w takim sensie jak barwa. „Linia jest wynalazkiem rysunku" - jak to formułuje Alain, a nie czymś, co dostrzeżone w oglądanym przedmiocie i skopiowane. „Nie ma bowiem linii, którymi jakiekolwiek kształty byłyby obwiedzione. Toteż każdy artysta zgodzi się, iż rysunek jest interpretacją kształtów, tłumaczeniem brył i powierzchni na linie"² (podkr. -J. L.). Jeśli nawet spotykamy niekiedy przedmioty o wyglądzie linearnym - na przykład cienkie gałązki widziane z daleka, liny albo przewody elektryczne - to na ogół „dobry rysownik nie idzie tu za naturą [...] Włosy zostaną narysowane raczej jedną linią, która zaznacza ich kontury, niż za pomocą niezliczonych linii, podsuniętych przez naturę. Rysownik interpretuje więc za pomocą linii to, w czym linii bynajmniej nie ma, pomijając częstokroć linie, które natura mu oferuje. Wystarczy to zauważyć, żeby ustrzec się mylenia doskonałości sztuki fotografii z doskonałością sztuki rysunku. Linia rysunku nie jest imitacją linii przedmiotu, lecz raczej śladem gestu, który chwyta i wyraża jego kształt"³. Jest to doskonałe sformułowanie najistotniejszych problemów rysunku.

Jeśli barwę i kształt malowanej plamy można uznać za odwzorowanie pewnych elementów doświadczenia wzrokowego - choć i ten pogląd wymagałby korektur - to kreska nie przypomina niczego, co w tym doświadczeniu dane. Linia rysunku - zacytujmy jeszcze jedno sformułowanie Alaina - „to coś, co najbardziej przypomina ideę, a niezróżnicowane, jednolite pole - czysta biel - które ta linia dzieli lub obwodzi, przedstawia wszelką możliwą treść"⁴. Szukanie w rysunku prostego odwzorowania albo bezpośredniego podobieństwa jest więc z góry wykluczone. Dosłownie rozumiane podobieństwo nie jest na pewno tym, po czym narysowany obraz rzeczy rozpoznaje się jako jej obraz i co mogłoby stanowić podstawę wyjaśnienia rysunku jako przedstawienia. Przeciwnie, poprzedzający wywód wskazuje, że trzeba rozważyć od początku, na najbardziej elementarnym poziomie pytanie: w ja-