43925 P1240353

86

W granicach kultury nordyjakiej ty wic* kopalne wy* typują w kilku re-Jonach; na wybrzeżneb północnej 1 zachodniej Jutlandil, także na    wy a pach

duńskich oraz w południowo< w en bodni ej Szwecji. Złoża należą do buraztyno-dajnej a trafy, rozciągającej ilą od Anglii po południowe (pono rs kle)    i

wschodnie brzegi Bałtyku*⁰. Eksploatacja pokładów skandynawskich (podobnie Jak innych) w epoce brązu nie na bezpośredniego potwierdzenie źródłowego (odkrywki, urządzenie wydobywcze ltp.). kle znamy pozostałości pracowni bursztynl orskich. Spekulacje tyczące kulturowej roli bure* ty nu    bu

dowane aą na skojarzeniu dyspersji znalezisk bursztynu surowego i obrobionego z rejonami złożowymi. Właściwa odczytanie owej relacji Jest nader trudne wobec zawodności stosowanych analiz mineralogicznych, przy ujawnionej Jul dostatecznie różnorodności gatunkowej kopaliny i niejednorodności charakterystyki nawet tego samego złoże. Dodajmy, że obraz zaciemnia nadto niedostatek wyczerpujących informacji o pradziejowej dostępności eksploatacyjnej poszczególnych pokładów, być może zmieniającej się, i to nawet radykalnie, w czasie. Obruszonym kwestiom, odniesionym do młodazobrązowej Danii, poświęcił gruntowne studia J. Jensen • Odnotował on 170 stanowisk z bursztynem częściowe surowym, częściowo obrobionym, pochodzącym wyłącznie z grabów (w skarbach zupełny brak). Godny podkreślenia Jest fakt, iż na teoretycznie najbardziej bursz tynorodnya zachodnim wybrzeżu Jutlan-dii (co ciągle eksponuje dotychczasowa literatura) znalezisk archeologicznych Jest bardzo mało. Podobnie wygląda sytuacjo na wyspach duńskich. Główna koncentracja występuje natomiast nad LiafJordea, mniejsza - we wschodniej Jutlandil. ■ VI 23 okolice Llmfjordu tracą wszakże prymat na rzeoz południowej części Półwyspu. Analiza kartograficzne domniemanych ekwiwalentów obcych za bursztyn Jutlandzki („importy" brązowe i złote ze skarbów) nie pokazuje punktów zbieżnych z powyższymi ustaleniami. Autor wnioskuje stąd, że bursztyn nie funkcjonował w Danii Jako obiegowe płaoldło w handlu dalekosiężnym, ani nie był - uogólniając - istotnym elementem ekonomiki ludności kultury nordyjzklej. Stanowisko Jenaena wydaje się Jednak nazbyt skrajne w negacji²⁰². Pozostaje faktem, że miejscowa konsumpcja bursztynu 1 Jego przetwórstwo miały niewielkie rozmiary.

Pomijając Inne, mniej ważne gałęzie wy twórczości, skupmy ponownie uwagę ne najbardziej Interesującej nas metalurgii. 0 jej stanie wspominaliśmy wielokrotnie w niniejszym rozdziale. Była Już mowa o tym, że na podstawie osiągniętych wyników produkoyJnyoh (Jakościowych, llościowyoh, atylistycz-

⁰⁰ P • o z a 1 a k a 1961, s. 32 (napa)| J a n s a n 1965, s. 44.

²⁰¹ ..........

Bard* UJ umiarkowany pogląd raprazeotują np. 8 t r u v a 1979, o. 1J2| Marat 1962, a. 233, 2371 0 k u 1 1 o z L. 1976, a. 108, którzy krytycznie oosaiają dawno opinio o plar hołot żądnym znaozaniu bursztynu w honorowaniu inter-kulturowych otosaaków wymiaanyeh. Horst (1962, a. 242) nie przeczy jednak tama, ża domniemana wyoaarpanle złóż jutlandzkich (a bożo nagle pogorszenie alf warunków ekeplostaćvlny eh wywołano niakorzyatnyai czynnikami naturalnymi, np. kli-aetysaeyeif - J. P. ) wpłynąlo aa pomniejszanie roli nlektóryoh pótnobrązowyoh szlaków wiążących Południe z Północą (holewa - Ube).

nyoh) ooenle się, iż znajdowała się ona w młodszej apooe brązu w szczytowej fazie rozwoju. Celowała w wytwarzaniu ozdób, choć produkoja narządzi i broni angażowała także znaczny procent potenojełu, Korpus źródeł obsjauje przede wszystkim skarby, liczne i na ogół bogate, tudzież nierzadkie znaleziska pojedyncze. w wyposażeniach grobów (coraz częściej ciałopalnych) występują ozdoby i przybory toaletowe, zanika natoalast zwyczaj składania broni²⁰*. W parze z komplikacją wzornictwa brązów idzie wzrost wymiarów. Stylistyka brązów nosi charakterystyczne. lokalne piętno. Obserwacje kom-paratystyozne ujawniają ograniczone wpływy ośolenna,wywodzące się z kręgu środkowo- 1 zachódnloeurope jskich kultur pól popielnicowych, w tym kultury Łużyckiej. W domniemanym sprzężeniu wzajemnyoh oddziaływać góruje wyraźnie strona nordy jaka. Jej to przypisać trzeba w omawianym odcinku chronologicznym Intensywną emisję do krajów oudzotlemskloh gotowych wyrobów, fora 1 rozwiązać technologicznych. Wytwórnie nordy jakie zaspokajają zapewne naprzód popyt miejscowy 1 to lwią częścią produkcji, tak, te _alaport^B ośoienny (właściwy lub naśladownictwa) aa relatywnie niedużą rację bytu, wykluozająo oczywiście surowy metal. W strumieniu .importów* południowych, zdominowanym przez produkty naddunajakie (mitozę, groty oszczepów, siekierki tulejkowa te, ozdoby, detale uprzęży koćaklej), znajdowały się prawdopodobnie wytwory kultury łużyckiej (np. noże 1 szpile typu śląskiego). Kwestia ta jest lepiej zbadana w odniesieniu do starszej 1 środkowej epoci brązu, kiedy to przez rejon dolnego Nadodrza docierają do południowej Skandynawii siekierki skrzydlate, siekierki typu czeskiego, szpile z główką tarczowatą 1 kolbowatą itp.

Nordy jacy producenci operowali wszystkimi technikami obróbki brązu. Perfekcyjnie opanowali odlewnictwo, posługując się doskonalę naWat najbardziej złożonymi jego odmianami, z zastosowaniem tzw. wytapianych modeli w cyklu kllkufazowym (por. analiza zapinek), ozy form odlswniosyoh skrzyniowych, wieloczłonowych^®"* • Jakość wytworów świadczy o ścisłym przestrzeganiu reżimu technologicznego w zakresie sporządzania aliażów oraz przygotowywania 1 zalewania form. Znane są przypadki osiowego wykorzystywania w jednym wytworze metali o różnej topliwości. Problematykę nie

tylko technologiczną przybliża nam ostatnio ważne odkrycie w Hal-iunda, prow. Sódermanland. Tamtejsza praoownia odlewnicza działająca w wydzielonej, .przemysłowej* części dużej osady, o statusie faktorii han* dlewej leżącej na szlaku środkowa Szwecja - Bałtyk, datowanej na IV EB, posługiwała się głównie glinianymi formami niszczejącymi (230 fr.), wyjątkowo kamiennymi, stałymi (1 fr.}« Odlewano w nich miscze, groty oszczepów.

Jssnusson 1974*, s. Kultury 19811 >• 159»

²⁰ f hf-r 1 ne 1960, a. 59i*19?7, a. ift9-1Ś2* 155| Dąbrowski 1982, •• 111l Horst *|978, a. 1^5.

Ołdcborg 1933, e. 232-2#

205