47637 skanuj0009 (316)

gttggjpin je&MĘ&kSM ao silnie współza--leżnych aglomeracji i regionów miejskich’*¹⁸.

' Wzrost społecznej skali jest więc jednyin z głównych czynników, które zadecydowały o radykalnych przeobrażeniach organizacyjnych współczesnych -.społeczeństw. Przeobrażenia te są udziałem całych społeczeństw, a więc obejmują swym zasięgiem zarówno miasta, jak i wsie. W ich efekcie przeciętny człowiek jest np;bardziej uzależniony od wpływów szerszych systemów organizacyjnych, które narzucają określone sposoby zachowań, reakcji, kontroli społecznej itp. Dlatego też racje ma S. Greer, gdy stwierdza, że: „Wiele zjawisk, które nazywane są «urbanizacją» (koncentracja ludności w miastach), może być interpretowanych w kategoriach wzrastającej współzależności; to, co jest nazywane «urbanizmem», odzwierciedla akulturację różnych subgrup do ogólnospołecznego systemu normatywnego”¹⁹. Urbanizm: zakłada bowiem szersze horyzonty, dużą skalę, ramy społecznego odniesienia raczej ogólnospołeczne niż lokalne”²⁰.

Pomiędzy urbanizacją (w węższym znaczeniu — rozumianą jako proces koncentracji ludności w miastach), urbanizmem i wzrostem społecznej skali występują jednak zasadnicze różnice, z których istnienia w pełni należy sobie zdawać sprawę. Pojęcia te odnoszą się bowiem do odmiennych klas zjawisk i każ$e z nich warunkowane jest przez inny zespół przyczyn. Wzrost społecznej skali — zgodnie z poprzednimi ustaleniami — jest tu terminem podstawowym. Dlatego też urbanizacja (w przyjętym powyżej znaczeniu) określana jest przez D. Popenoe’a jako przestrzenna manifestacja procesu nazwanego przez nas wzrostem społecznej skali % Również urbanizm może być określony jako zespół zjawisk kulturowych, które towarzyszą temu podstawowemu, procesowi²². Jednocześnie zarówno urbanizacja, jak i urba-^!;¹⁸- Kazimierz Dziewoński i in., Rozmieszczenie i migracje ludności a system osadniczy Polski Ludowej, Ossolineum, Wroclaw-Warszawa-Kra-ków-Gdańsk 1977, s. 322.

¹¹ S. Greer, The Emerging City, s. 49.

¹⁴ Ibidem, s. -47.

D. Popenoe, On the Meaning of eUrbana, w: Urbanism, Urbaniza-tiori and Change, s. 72.    -

** Patrz np. S. Greer, The Urbane Wiew, s. "284.

nizrn są ■yrażnymi    stoSniii

przyczyniającymi sią do wzTośtu skali współczesnych społeczeństw.

Wzajemne relacje pomiędzy urbanizmem a urbanizacją w.ostatnich kilkudziesięciu latach uległy dość-znamiennym, przeobrażeniom. Otóż, jeszcze, do niedawna'zakresy tych dwóch pojęć w znacznym stopniu pokrywały się i niejednokrotnie 'słusznie były. one traktowane niemal jako synonimy ¹. Od momentu swego powstania, miasta stanowiły zawsze centra, w których skupia-, ło się_: życie polityczne, ekonomiczne i kulturalne poszczególnych społeczeństw; były ośrodkami, . w których ...dominowała nowoczesna . technika i nowoczesne metody- wytwarzania. .'Miasta cechowały też z reguły rozwinięte kontakty kulturalne i handlowe z wieloma, często nawet bardzo odległymi i odmiennymi, cywilizacjami. Czynniki te decydowały o zasadniczych i bardzo głębokich .różnicach, jakie w wielu społeczeństwach istniały pomiędzy miastem a wsią. W miarę jednak jak rosła skala nowoczesnych społeczeństw, również i wieś coraz intensywniej wciągana była w orbitę procesów modernizacyjnych. W rezultacie, przejście ze wsi do miasta nie łączy się już obecnie, tak jak dawniej, z radykalną zmianą warunków i sposobów życia.

Urbanizacja pojmowana jako proces koncentracji ludności w miastach w coraz mniejszym stopniu może więc być traktowana jako wskaźnik użyteczny przy charakterystyce współczesnych przejawów urbanizmu. W wielu wysoko rozwiniętych krajach, w XX w. nastąpiło np. wyraźne zahamowanie tempa urbanizacji ²⁴, a jednocześnie nie. sposób twierdzić, że w tym samym czasie nie występowały tam stałe zmiany warunków i sposobów życia, a także, iż nie powstawały w tych krajach coraz intensywniejsze powiązania funkcjonalne pomiędzy poszczególnymi jednostkami, grupami ludzi, instytucjami czy też miastami i regionami ²⁵.. .

1

Patrz np. Brian T. Robson, Urban Growth: An Approach, Methuen,. London 1973 s. 7.

^w Np. odsetek ludności miejskiej w Wielkiej Brytanii wynosił w r. 1901 — 77,0%, a w r. 1971 — 78,3%. Dane zamieszczone w: Cities fn Modem Britam, Camilla Lambert, Robert Weir (eds.), Fontana-CoUins, Glasgow 1975, s.-19.    J .

B. T. Robson, Urban. Growth, s. 7.