47706 skanuj0075

14?    Akotbh porwani potęgi i»*>‘*f** dostępnych danych statystycznych /hodował wskaźnik ogólnej siły pa/tstwt, na który składają się dwa indeksy cząstkowe: indeks potencjału naukowo-ttflfl niczncgo oraz indeks potencjału militarnego⁴¹.

Indeks potencjału naukowo-technicznego skonstmowany został jako średnia ważona z kilku wskaźników. Dla lat 1900,1939 i 1950 na indeks ten składują się: w 40% udział kraju w liczbie Nagród Nobla w dziedzinie nauk ścisłych (odpowiednio w łatach 1900-192$, 1920-1945 oraz 1940-1965) oraz w 60H udział kraju w łącznej liczbie studentów szkół wyższych w 31 krajach otyli tych badaniem. Dla 2000 roku w skład indeksu wchodzą: w 2S% udział kroju w liczbie Nagród Nobla w dziedzinie nauk ścisłych w latach 1975-2000, w 25%j udział kraju w publikacjach naukowych w czasopismach tzw. listy filadelfijskiej, w 25% udział kraju w łącznej liczbie użytkowników Internetu i w 25% udział; kraju w łącznej liczbie pracowników naukowo-badawczych we wspoinnianyol 3) krajach.

Indeks potencjału militarnego to siedniu ważona że wskaźników okroi* łających silę różnych rodzajów sił zbrojnych. Dla 1900 roku indeks ten zależy w 50% od potęgi wojsk lądowych, w 25% od potęgi marynarki wojennej, a w 23% od produkcji siali w 1913 roku. W 1939 roku zależy w równym stopniuj (po 33%) od siły wojsk lądowych, morskich i powietrznych, a w' latach 1950 i 2000 w równym stopniu (po 2S%) od siły w ojsk lądowych, morskich, powietrz* «> eh i nuklearnych, liczonej jako udział w łącznej sile odpowiednich rodzajów sił zbrojnych we wszystkich 31 krajach objętych badaniem.

Indeks łącznej siły kraju to również średnia ważona, przy czym najw yżsw *vdgi przypisane zostały czy milkom gospodarczym. Indeks ten zależy w 50% j od wielkości PKB wytw arzanego poza rolnictwem, w 5% od dhigoicrminowydln zasobów- kraju aproksymowanych przez liczbę ludności i powierzchnię (przy założeniu. Ze wielkość zasobów surow cow ych jest tym większu, im bardziej rozległy jest dany kraj), w 22,5% od potencjału militarnego i w 22,5% od potencjału naukowo-technicznego. Wszystkie dane wchodzące w skład indeksu przedsta-1 wiooo w formie udziału danego kraju w sumie obliczonej dla 31 krajów objętych! badaniem (jedynie w przypadku ludności i powierzchni przyjęto do wyliczeó > udział w- sumie dla całego światu).

Można więc zapisać (chociaż auun me czym tegu w ^po»cb bezpośredni):

PP *- 0,5 PKB - 0,225 PMi 0,225 PN 7 * 0,05 (/. ♦ p),

gdzie:

PP potęga państwa,

PKB - produkt krajowy biuao wyiwuizoiiy poza lotnictwem,

PM potencjał militarny,

PN* 7 potencjał naukowo techniczny,

L liczba ludności, p powierzchnia.

Ogólnie można powiedzieć, że jeśli chodzi o uwzględnione czynniki konstytuujące potęgę państw, nudno zgłaszać jakieś poważniejsze zastrzeżenia. Model zawiera rzeczy często występujące także w innych modelach czy podejściach. Mocno uwypuklony został potencjał naukowo-techniczny. Sądzę, że na tym eta pic nic ma potrzeby wypowiadania się na temat wag przypisanych poszczególnym czynnikom.

5.11. Model Sutha

Przesłanki i sposób budowy uioUeiu pt/cdstawilem v* kilku publikacjach*' Poniżej prezentuję je w skrócie-

Uznaję za słuszne rozumowanie K Aruua oraz K 5 Cline’a polegające na dążeniu do uchwycenia wyłącznie tych czynników potęgi, które są stule i nhn* lutnie niezbędne do kompletności opisu. Posiłkując się rozumownnicm zblMn nym do fizyki, można stwierdzić, że ocena potęgi jednostki politycznej muat uwzględniać to, co jest nieodłącznie związane z jej istnieniem i funkcjonowaniem. tzn. ludzi działających na określonej przestrzeni i w określonym etacie reprezentujących określone umiejętności organi/acyjiio-produkcyjnc (czy le> zdolności do zbiorowego działania; innymi słowy - zdolności do przetwarzaniu materii i informacji). To wszystko, czego potrzeba.

Stosunki między jednostkami politycznymi są stosunkami między ludźmi

mają charakter współpracy bądź walki. Z tego powodu część ludzi zajmuje oę działalnością produkcyjno-usługową zorientowaną na okres pokoju, a część • zorientowaną na okres wojny.

Zewnętrznym wyrnzem zdolnusu organizacyjno-piodukeyjncj ludzi jest wartość wytworów. Wartościowy charakter tych wytworów oznacza jednocześnie ich charakter informacyjnu-energetyczny, minio iż przejawiają się one pod postacią wytworów materialnych. Bieżąca wartość wytw orów jest oceniana w c/a-lic. a więc ma charakter strumienia.

W odniesieniu do każdego układu pizciwurzającego energię (a więc i do jednostki politycznej) można mówić o kilku rodzajach mocy: całkowitej, jałowe), dyspozycyjnej, roboczej, asekuracyjnej (jako sumy mocy jałowej i mocy roboczej) oraz koordynacyjnej. Do potrzeb analitycznych w zupełności wystarczają dw ie kategorie mocy dyspozycyjna (będąca nadwyżką ponad moc jałową, niezbędną do podtrzymywania procesów życiowych organizmu) i koordynacyjna lbędąca częścią mocy dyspozycyjnej, potrzebną do sterowania się jednostki politycznej w otoczeniu; inaczej - moc swobodna)⁴*. W niniejszym tekście moc

^u Najważniejsze i men lo. M Sulek, Poiktany //uięgutioiiiii ipoit^i/mirii, WSIiiA, Kielce 30U 11 iwdz. IV; tenże.    i techniki łunlat) stosunków mię<hynaro<hw)xh, ASPRA-JR, War

■Mwa 2004.

⁴¹ Powołując się na kalagnria iiuk > MH.julugic/nej, korzytlaiu / idei zawartych w pracach wy Mtonfo polskiego DCMipi h I Miana Manna Mant na rayiłi jffo praca: OAmMiaai tnrw nkkntów uminbMkętk. PWN, Wwum 1966; Cy4#rmt}hn i rkmdm, PIW, WUum