41505 pic 11 06 015509

230 JFAN COHEN

w-aną na głębszym poziomie. /Karcić/ zakłada kategorię „ożywiony”, podczas gdy /ziemia/ implikuje „nieożywiony” ¹. Sprzeczność istnieje między s.mami me eksplikowanymi, lecz presuponowanymi przez człony wypowiedzi. Sprzeczność jest słabsza, lecz niemniej realna. O „naprawić nienaprawialne” Fontanier mówi. że takiego zdania „nie można by bez absurdalności wziąć dosłownie”; ale czy nie jest tak samo z „karcie zie-mV‘? Czy można by bez absurdalności wziąć te terminy dosłownie? Względna słabość sprzeczności tłumaczy, dlaczego mogła ona ujść uwagi. W tym wypadku uwaga analityka skupiła się na drugim etapie procesu, na zmianie znaczenia, gdy tymczasem w^T paradoksyzmie sprzeczność jest tak widoczna, że nie mogła ujść uwagi obserwatora, który od razu poprzez nią określił figurę. Ale obydwie figury jako izomorficzne i ujawniające anomalię syntagmatyczną tego samego typu (niezgodność kombi-natoryczna) nie mogą z żadnego tytułu wejść do kategorii tropów. Ta nazwa tropu kładzie rzeczywiście nacisk w^r figurze na drugi etap, który jest istotny, ponieważ jest właściwym celem figury, ale który pozostaje drugim, gdyż nie dokonałby się bez pierwszego. Każda figura wymaga rzeczywiście dwuetapowego procesu dekodowania; pierwszy etap polega na percepcji anomalii, a drugi na jej korekcji poprzez badanie pola pa-radygmatycznego, gdzie zawiązują się stosunki podobieństwa, przyległo-ści itd., dzięki którym zostanie odkryte signifie nadające się do zapewnienia wypowiedzi interpretacji semantycznej, możliwej do przyjęcia. Jeśli ta interpretacja jest niemożliwa, wypowiedź zostanie zaliczona do absurdalnych. Tak jest z wypowiedziami skonstruowanymi przez logików jako przykłady absurdalności, jak np. „Napoleon jest liczbą pierwszą”.

Figura posiada więc w ostateczności organizację dwuosiową, artykułowaną według dwu prostopadłych osi, syntagmatycznej, gdzie zjawia się odchylenie, i paradygmatycznej, gdzie się ono anuluje poprzez zmianę znaczenia. Można to przedstawić następującym schematem:

1 1 1	Mo prawie
1	pozornie *
Cl 1 2 1
H | 1	Naprawi 1 nienaprawialne
i | Porodoksyzm 1

Widać, jak powstaje zasada klasyfikacji o podwójnym wejściu, według typu anomalii i według typu zmiany znaczenia. Byw^rają paradoksyz-my będące metonimiami, inne metaforami, tak jak są nietrafności [im-pertinences] metonimiczne czy metaforyczne, zależnie od typu zmiany korygującej anomalię. Reasumując, wszystko dzieje się tak, jakby obydwie osie wzajemnie się maskowały. Na płaszczyźnie semantycznej oś paradygmatyczna zmian znaczeń zamaskowała syntagmatyczną o ś niezgodności znaczeń. W rezultacie retoryka pozostawiła nietknięte badanie pola anomalii semantycznych” Jednym z istotnych zadań nowej retoryki jest właśnie wypełnienie tej luki poprzez odnalezienie, nazwanie i sklasyfikowanie typów pogwałceń nakazów kombinato-rycznych immanentnych w semantycznej płaszczyźnie mowy, które stanowią to, co znamy pod nazwą „figur”.

W odniesieniu do nie-tropów zdarzyła się rzecz odwrotna. Syntagma ukryła paradygmat. Retoryka zanalizowała jako takie odchylenie syntag-matyczne, ale pominęła jego redukcję paradygmatyczną. Krótko mówiąc, każda figura zakłada dwa etapy. Teoria tropów pominęła pierwszy, teoria nie-tropow zapomniała o drugim. Nie zauważyła, że każdy nie-trop implikuje trop, ponieważ każde odchylenie wymaga swej własnej redukcji poprzez zmianę znaczenia i że właśnie ta gra odwrotna i kompensująca dwu anomalń stanowi ekonomię każdej figury.

Oto np. „pytanie”, które jest figurą, gdy forma pytająca odnosi się faktycznie do signijie twierdzącego. „Któż nie wie?” zamiast „/Każdy wie/”. Mamy więc oczywiście zmianę znaczenia i oczywiście chodzi tu o trop. Dlaczego więc nazywać go nie-tropem? A inwersja? Jest ona, jak się nam mówi, figurą skonstruowaną, ponieważ stanowi odchylenie syntiktyczne, co jest prawdą, i nie-tropem, ponieważ nie dotyczy znaczenia, co jest nieprawdą. Wszyscy gramatycy przyznają, że epitet przed rzeczownikiem przybiera znaczenie „gatunkowe [generiąue]", a po rzeczowniku ma tylko znaczenie „jednostkowe” [reguła charakterystyczna dla gramatyki języka francuskiego — przypis tłum.]. „Biała gołębica jest gołębicą, w której gołębicowatość jest biała: stąd wypływają wartości metaforyczne właściwe gołębicy (czystość) i białości (niewinność)", pisze P. Guiraud ^2S. Czy nie ma tu zmiany znaczenia? Czyż nie ma tu — jak to wyraźnie mówi autor — metafory? I czy ten mechanizm nie może działać w stosunku do „figur wymowy [figures de dictioa]”, jak rym, gdzie anomalia utworzona w pierwszym etapie przez homofonię tematów semantycznie różnych redukuje się w następnym etapie przez substytucję „wartości metaforycznych”, przywracających homofonu pokrewieństwo semantyczne, wymagane przez zasadę parulelizmu ”? Tak np. ..soeur

« T. Todorov. „Langages” 1 (1966).

n p. Guiraud, Syntaie du Jrunęais. PUF, Parts 1968, »    113 |W języku

polskim byłoby pewnie na odwrót: gołębica biulu /.imezonie gatunkowo i tnata gołębica — jednostkowe. — Przypis tłum.|

s« Zob. Cohen, Structure du lanoayu pośtiąue, tt. 884.

1

„Gourmander” może być określone jako czasownik przechodni 4- przedmiot ożywiony, co ujawnia forma pytająca „Kogo (a nie co) Piotr poskr ^:n?”