49141 skanuj0144 (14)

Epoka piśmienna — doba nowopolska

284 Styl romantyczny pod piórem wybitnych poetów zrodził dzieła wielkie. Dla poetów niższego lotu stanowił on jednak teren wyjątkowo śliski i grząski. Styl klasycystyczny, wskutek szczegółowości swych reguł, nie pozwalał wprawdzie na wzloty natchnienia poetom utalentowanym, zapewniał jednak pewną szkolną poprawność płodów wyrobników pióra. Romantyzm natomiast, ze swą zasadą niczym nie skrępowanej swobody twórczej, nie dawał punktu oparcia pośledniejszym autorom - takim, którzy go potrzebowali. Toteż obok utworów znakomitych powstawały słabe i manieryczne. Mickiewicz np. osiągnął w Balladach świetny efekt artystyczny dzięki umiarkowanemu użyciu zdrobnień. Pod piórem Odyńca wyrodziło się to w nieznośną manierę:

Byl mały gaik, a w tym gaiku Jedwabna łączka, wśród łączki Stał mały krzyżyk, na tym krzyżyku Wisiał Pan Jezus za rączki.

A pod krzyżykiem matka siedziała.

A przy niej dziateczek dwoje [...].

swego rodzaju „stylizacja na aHlemckość’’, dążenie do osiągnięcia 28 jak najpełniejszej iluzji rzeczywistości. We wczesnych powieściach Orzeszkowej sporo jeszcze elementów „literackości” w warstwie językowo-stylistycznej. Oto np. fragment Pamiętnika Wacławy: „Czułam, że nie byłam wymowną, bo wzruszenie odbierało moc i płynność moim wyrazom; ale spodziewałam się. że czego usta nie zdołały wypowiedzieć, domówią oczy moje i drżące ramiona, któremi obejmowałam matkę... Płakałam ciągle cicho, z twarzą ukrytą w dłoniach, i po długiej dopiero chwili usłyszałam, jak z jękiem prawie wypłynął z ust jej wyraz; Za późno!”

Odnajdujemy tu takie relikty stylu romansu sen ty men ta Ino-romantycznego, jak płakać cicho, jęk. drżeć z obawy, drżące ramiona, wzruszenie odbiera mowę itd. Realistyczny model stylistyczny pozytywizmu wyraził się najpełniej- dopiero w twórczości Bolesława Prusa.

Językoznawcy zgodni są co do tego, że język powieści i nowel Prusa niezbyt odbiega od codziennej mowy wykształconych Polaków drugiej połowy XIX wieku. Dowodzi tego już choćby fakt, że narracja autorska i wypowiedzi postaci literackich (z wyjątkiem niektórych stylizowanych, o czym dalej) niezbyt się od siebie różnią, przynajmniej pod względem słownictwa.

O stylu Prusowskim mówi się najczęściej, że jest on „niezauważalny”, „nieobecny”, „przezroczysty”, że nic zwraca na siebie uwagi czytelnika. Jest to właśnie wynikiem skutecznego dążenia do osiągnięcia iluzji rzeczywistości.

Narracja cechuje się zwięzłością, jasnością i obiektywnością przedstawienia. Zwięzłość osiąga Prus przez, operowanie prostymi zdaniami nierozwiniętymi i równoważnikami zdania. Jest to skutek eliminacji drugorzędnych szczegółów w planie znaczeniowym i wstrzemięźliwości w użyciu wszelkiego zdobnictwa stylistycznego w planie formalnym. Jasność zapewnia potoczne, powszechnie zrozumiałe-słownictwo i frazeologia oraz prostota składni (unikanie inwersji, przewaga zdań pojedynczych i złożonych współrzędnie, precyzja w budowie zdań złożonych podrzędnie: wyraziste spójniki, dodatkowe składniki wyjaśniające). Obiektywność relacji jest wynikiem unikania słownictwa o silniejszym nacechowaniu uczuciowym.    " -'—*---

Poza granice tego stylu „niezauważalnego” dość często jednak