53458 Image 42

Poznźródlową wiedzę potoczną określamy niekiedy doświadczc-nicm człowieka, które zdobywa się na drodze stałej obserwacji życia współczesnego. Jej zakres uzależniony jest od zaangażowania człowieka w' życiu społecznym, od jego roli, jaką w tym życiu odgrywa i wielu innych czynników. Jeśli chodzi o historyka, to jego zasób wiedzy potocznej uzależniony jest z jednej strony od stopnia jego aktywności w działalności społecznej i rozmiarów jego zainteresowań, ż drugiej zaś od umiejętności i bystrości obserwacji rzeczywistości dziejowej.

V    1

Wiedza potoczna pozaźródlowa jest, niezbędna w toku ustalania ■.faktów i wjrocesie wyjaśniania, ona decyduje o przyjęciu lub odrzuceniu I^określonej informacji. Warto zwrócić uwagę, że Istnieje pewna różnica funkcji wiedzy potocznej w badaniach nad epokami dawniejszymi i czasami współczesnymi znanymi historykowi. W pierwszym przypadku wiedza potrzebna do tych badań wypływa w znacznej części z jego doświadczenia życiowego, ułatwia to proces dekodowania źródeł, wyjaśniania przyczyn owego” i prowadzenie całego procesu badawczego. Jednakże nie może ono zastąpić wiedzy naukowej o epoce.

Mimo dużego znaczenia w pracacli badawczych i odtwórczych procesu dziejowego pozażródłowej wiedzy potocznej, największe znaczenie |(osiada pozaźródlowa wiedza naukowa. Co prawda wiąże się ona z wiedzą potoczną, jednakże tę wiedzę historyk czerpie z innych źródeł niż obserwacja życiowa. Wchodzi do niej przede wszystkim wiedza..hisio--ryczna pochodząca z poznawania i przyswajania rezultatów budań historycznych własnych oraz zbadanych w sposób naukowy faktów i procesów historycznych przez innych. Wchodzą do niej także wyniki badań-iunyeh nauk, jak socjologii, ekonomii, metodologii, ild.

(Naukowa wiedza historyczna daje historykowi znajomość epoki, umożliwia mu Dosluuiwanie się mg.todąporównawczą w procesie ustalania faktów _Lwyjaśniania przyczynowego/ Z naukową wiedzą pozażródlową wiąże się ta!<zc^lT!dzaTe7ńćtySźna. oświetlająca strukturę i rozwój społeczeństwa, mająca'także znaczenie inspirujące w stawianiu pytań i dostarczaniu odpowiedziom kategorii pojęciowych.

4. Struktura wiedzy pozażródłowej

Dokonując z grubsza podziału wiedzy pozażródłowej, poszczególne jej człony mają charakter zdań prawdziwych lub fałszywych albo

I24

wartościujących co jest dolne, a co zlc i jednocześnie będących wskaźnikami postępowania badawczego historyka.

W procesie poznawczym historyka uczestniczy cala jego wiedza, na którą składają się:

1)    reprezentowany przez niego system wartości, i.,^! t >0 |;. y-

2)    uznane zdanie o faktach,

3)    ustalone twierdzenia teoretyczne.

Pierwszy i trzeci składnik wynika z posiadanej wiedzy pozażródłowej, zaś składnik drugi z obserwacji (badań). Elementy wynikające z tego umownego podziału nic stanowią jakichś wyizolowanych składników, przeciwnie są ze sobą ściśle związane odziały wując wzajemnie na siebie. Składnik I systemu wartości jest także ściśle związany z dwoma pozostałymi elementami. Stanowi on główne (źródło powstania dyrektyw oceniających. W związku z tym, co należy podkreślić, w procesie poznawczym uczestniczy cala wiedza. Nie powinno przeczyć temu posługiwanie się takimi określeniami, jak wiedza o epoce, wiedza teoretyczna, wiedza polityczna itd., ponieważ stanowią one jedynie fragment ogólnie posiadanej wiedzy (pozażródłowej), przy pomocy której dokonujemy oglądu mniejszego czy większego wycinka rzeczywistości dziejowej.

W metodologii funkcjonuje pojęcie; informacji pozażródłowej, można je przyrównać do pojęcia wiedzy pozażródłowej, obejmuje bowiem (wszelkie informacje wydobyte z wiedzy pozażródłowej historyka .1. Topolski dokonał rozróżnienia (podziału) informacji poznżródlowych w sensie ogólnym (potencjalnym i efektywnym) oraz w sensie relatywnym (potencjalnym i absolutnym) stwierdzając, że:

I) „potencjalnymi informacjami pozażródlowymi w sensie ogólnym są te informacje, które historyk^tnóże użyśkacljioza informacjami, o faktach historycznych w ogóle lub tylko wydobytymi ze źródeł historycznych;

^2) efektywnymi informacjami pozażródlowymi w sensie ogólnym są te informacje, którymi historyk [dysponuje) w chwili przeprowadzania badań) poza informacjami o faktach historycznych w ogóle lub tylko wydobytymi ze źródeł historycznych;

3) potencjalnymi informacjami pozażródlowymi w sensie relatywnym są \ wszelkie informacje, które ijliogą slużyćTjdo odpowiedzi na dane pytanie ^ badawcze poza informacjami o faktach historycznych w ogóle lub wydobytymi ze źródeł informacjami o faktach historycznych;

125