54399 starodruk stary testament stasimon stemma stereotyp sternizm

522 STARINA - STERNI2M

żowym wersy pierwszy i trzeci są 10-zgloskowcami (5 + 5), a drugi i czwarty 8-zgłoskowcami bezśredniówkowymi. Całość przejawia jednocześnie wyraźną tendencję do uporządkowania toni-cznego: 10-zgłoskowce składają się zazwyczaj z czterech zestrojów akcentowych, 8-zgłoskowce z trzech. Była to strofa stosowana powszechnie w różnych typach poezji okresu oświecenia stanisławowskiego, stąd jej nazwa; np.:

Wszystkieś wyprawił myśli do góry:

Tam dowcipnego cel smaku:

Dziwisz się cudom obcej natury,

A swojej nie znasz, prostaku.

(A. Naruszewicz, Do Astronoma)

Wariantami tej strofy są: przeplot 13- i 8-zgłos-kowca oraz przeplot 11- i 8-zgłoskowca; ten ostatni podjęty — obok właściwej s.s. — przez A. Mickiewicza w -* balladach, stał się w 1. połowie XIX w. formą stosowaną w tym gatunku, tk

Starina (ros.) zob. Bylina

Starodruk (ang. old print, fr. livrc ancien, niem. Friihdruck, ros. cmapunnan muza) — druk pochodzący z odległych czasów. Według ustaleń respektowanych w polskim księgoznawstwie za s. uznawane są publikacje sprzed 1801 r. Por. inkunabuł, tk

Stary Testament (ang. Old Testamenty fr. Ancien Testamenty niem. Altes Testamenty ros. Bem-xuu 3aeem) — księgi -> Biblii powstałe przed narodzeniem Chrystusa, pisane po hebrajsku, aramejsku i grecku, uznawane za księgi święte zarówno przez judaizm, jak i chrześcijaństwo (różnice w liczbie ksiąg traktowanych jako kanoniczne). Nazwa pochodzi stąd, że tej części Biblii przeciwstawiano drugą, która opowiada o przyjściu Mesjasza (-* Nowy Testament). S.T. rozpada się na trzy części: Księgi praw (Tora, Pięcioksiąg Mojżesza), Księgi proroków oraz Pisma (najpóźniejsze chronologicznie), mg

Stasimon (gr. stasimon) — w -* tragedii greckiej pieśń stojącego na orchestrze chóru przedzielająca kolejne -► epeisodia. js

Stemma (gr. stemma = wstęga, metafor, drzewo genealogiczne) — kompozycja słowno-plas-tyczna składająca się z wizerunku herbu oraz krótkiego utworu poetyckiego, którego treść nawiązuje do motywów obrazowych herbu, interpretuje je symbolicznie lub moralistycznie. Wiersze na herby pisało wielu poetów XVI i XVII w. (m.in. M. Rej, J. Kochanowski, M. Sęp Szarzyń-ski), popularność s. wiązała się z rozwojem emb-lematyki (-* emblemat). S. umieszczano często na odwrocie kart tytułowych książek dedykowanych wybitnym osobistościom, a także w publikacjach zawierających cykle życiorysów.

Lit.: P. Buchwald-Pelcowa, Na pograniczu emblematów i stemmatów, [w zbiorze:] Słowo i obraz, red. A. Morawińska, 1982. tk

Stereotyp (ang. stereotypem fr. stereotype, niem. Stereotyp, ros. cmepeombin) — w sensie ogólnym — utarte, zwykle uproszczone wyobrażenie lub sformułowanie o wyrazistym ukierunkowaniu aksjologicznym; w literaturze (a także w innych sztukach) — przedstawienie odwołujące się do powszechnych, silnie zakotwiczonych w świadomości społecznej danej grupy mniemań i wyobrażeń, nie poddawanych krytyce i uznawanych za prawdy niezbite. S. zaznacza swą obecność w różnych elementach dzieła lit., w jego strukturze fabularnej (np. happy end w pewnej odmianie powieści popularnej), w budowie postaci odpowiadającej potocznym wyobrażeniom o tym, jaki dany typ bohatera być powinien, w stylistyce opierającej się na sformułowaniach ustabilizowanych i obiegowych (-> formuła) itp. Dzieła ograniczające się do rozwiązań stereotypowych charakteryzują się małymi ambicjami poznawczymi i artystycznymi oraz skrajnym konformizmem wobec przyjętych w danej społeczności wizji świata, jednakże pewne elementy s. pojawiają się w literaturze nieodmiennie na każdym poziomie -+ artyzmu jako jeden z czynników wchodzących w skład wspólnego uniwersum wypowiedzi, a więc jako element, który — określając -» horyzont oczekiwań — zapewnia komunikację między nadawcą a odbiorcą.

Lit.: A. Schaff, Stereotypy a działania ludzkie, 1981; K. Bartoszyński, Zagadnienie komunikacji literackiej w utworach narracyjnych, [w:] Teoria i interpretacja, 1985; D. Jarosz, Uwagi o polskiej literaturze naukowej na temat stereotypów, „Dzieje Najnowsze”, 1991, nr 2; Le Stereotype. Crise et transformation, red. A. Goulet, 1994. mg

Sternizm — zespół tendencji lit. biorących początek w twórczości L. Steme’a (Tristram Skandy, 1760—1767, i Podróż sentymentalna, 1768), rozpowszechnionych w lit europejskiej końca XVIII i 1. poi XIX w., mających też oddźwięk w lit XX w., przede wszystkim w gatunkach