55479 skanowanie0022 (44)

80 Anna Burzyńska

Druga — to After Theory Terry’ego Eagletona, kolejna (po Li-terary Theory¹*) książka amerykańskiego literaturoznawcy poświęcona ogólnym zagadnieniom teoretycznym^{1 2}. Obydwie połączyło przekonanie o wyczerpaniu zarówno teorii nowoczesnej, jak i metateoretycznego ducha poststrukturalizmu. Jedna i druga próbowała też wskazać perspektywy uprawiania teorii literatury dzisiaj.

Rozmowy zamieszczone w life. after. theory odbyły się po dwóch konferencjach teoretycznoliterackich poświęconych aktualnej sytuacji teorii, które miały miejsce w latach 2001-2002 w Duke University w Stanach Zjednoczonych oraz w Loughbo-rough Univeristy w Wielkiej Brytanii. Tytułowe „życie po teorii” zawierało bardzo konkretny postulat dla teorii literatury — całkowite odejście od tworzenia zamkniętego uniwersum konceptów, pojęć i idei, a w zamian - „otwarcie się na życie”, a więc na toczące się aktualnie rozmaite praktyki kulturowe. Zdaniem Johna Scheda - jednego z redaktorów tomu - teoria nie może być zawsze spóźniona wobec tego co aktualne i żywotne. Musi więc aktywnie uczestniczyć w kulturze, a więc respektować konieczne, potrójne uwikłania, o których pisał niegdyś jeden z najsłynniejszych amerykańskich krytyków - F.R. Leavis: wzajemne relacje krytyka, tekstu i świata³. W opinii Jacques’a Derridy aktualne jest nadal jedno z najważniejszych przesłań dekonstrukcji - po teorii przez duże „T” wiedza o literaturze powinna nawiązać maksymalnie bliski kontakt z „tekstowym światem”⁴, a więc wyrwać się z zamkniętego kręgu językowych analiz, czytać teksty literackie w ich rozmaitych uwikłaniach i związkach, a także otworzyć się na to co przychodzi - na zdarzenie i doświadczenie. Postulat „powrotu do życia” po Teorii -jak głosił tytuł rozdziału podsumowującego rozmowy (również autorstwa Johna Scheda) - oznaczałoby więc m.in. kolejny nakaz „upraktycznienia” teorii — odnalezienia nowego sensu poprzez jej aktywne uczestnictwo w zróżnicowanych praktykach kulturowych.

Książka Terry’ego Eagletona w swoim głównym przesłaniu szła dokładnie tym samym torem i adresowana była już konkretnie do adeptów i zwolenników teorii kulturowej⁷⁸, która zdaniem autora jest obecnie jedyną formą uprawiania refleksji teoretycznej wartą jeszcze zachodu. Efektowne hasło: „po Teorii” oznaczało w tym przypadku kompromitację znanych roszczeń poznawczych i ambicji systemowych modelu nowoczesnego. Skoro jednak - co dobitnie udowodnił również poststruktura-lizm - osiągnięcie stanu bez teorii jest niemożliwe⁷⁹, to dotychczasowa tradycyjna, monolityczna teoria musi poważnie brać pod uwagę praktyki społeczne i kulturowe. I choć - jak zauważał autor After Theory już na samym początku — złoty wiek teorii kulturowej mamy już za sobą, to jednak warto iść dalej tą drogą, którą zapoczątkowało literaturoznawstwo amerykańskie po poststrukturalizmie. Za duchowych patronów obecnej sytuacji w teorii uznał Eagleton zwłaszcza Jacques’a Lacana, Louisa Althussera, Claude’a Lćvi-Straussa, Rolanda Barthes’a i Michela Foucault, a także Raymonda Wilłiamsa, Luce Irigaray, Pierre’a Bourdieu, Julię Kristevą, Jacques’a Derridę, Helene Cixous, Jurgena Habermasa, Frederica Jamesona i Edwarda Saida. To właśnie dzięki inspiracjom płynącym z ich dokonań - podkreślał -możemy aktualnie kontynuuować praktykowanie teorii zaangażowanej politycznie i uczestniczącej w bieżących problemach naszej rzeczywistości.’ ^{5 6}

1

   T. Eagleton, Literary Theory. An Introduction, Minneapolis 1983.

2

   T. Eagleton, After Theory, New York 2003.

3

   life. after. theory, s. ix-xi. Leavis jest zresztą niewątpliwym ojcem duchowym całego tomu, John Sched powraca do niego również w epilogu.

4

   life. after. theory, s. 27. Chodzi tu o koncepcję „tekstu ogólnego”-formuły wyrażającej w języku wczesnego Derridy „sposób istnienia tego, co rzeczywiste”. Zob. na ten temat np. R. Nycz, Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, Warszawa 1983, s. 43. oraz M.P. Markowski, Efekt inskrypcji. Jacąues Derrida i literatura, Bydgoszcz 1997, zwł. s. 188-199.

5

⁷⁸ Warto przypomnieć, że książka pod analogicznym tytułem została wydana już wcześniej - mam tu na myśli pracę T. Doherty, After Theory z 1996 roku. Na ten temat zob. także: W. Harris, Beyond Poststructuralism, New York 1996, oraz M. McQuil!an, Post-Theory, New York 1999.

6

After Theory, s. I.