54578 P1060525

66 Wśród zjuzkÓTD i struktur

rola w działalności wychowawczej, w sztuce kulinarnej, w sposobach urządzania mieszkania eic. Trzeba wreszcie wspomnieć o trzeciej, specyficznej właściwości funkcji estetycznej, uwarunkowanej tym, że wiąże się ona przede wszystkim f tyr m a przedmiaru lub aktu; stad jej zdolność zastępowania innych funkcji, które przedmiot (lub akt) w toku historii utracił. W wyniku tego bardzo często następuje estetyczne zabarwienie przeżytków, czy to materialnych (na przykład ruiny, strój ludowy, tam gdzie inne jego funkcje — praktyczna, magiczna itp. — zwietrzały), czy niematerialnych Tna przykład rozmaite obrzędy). Należy też wspomnieć dość pospolity przypadek, gdy dzieło naukowe, posiadające w epoce swego powstania obok funkcji intelektualnej także funkcję estetyczną jako towarzyszącą, przeżywa z czasem swoją naukową doniosłość funkcjonując w dalszym ciągu jako zjawisko przede wszystkim estetyczne. Taki był los Historii Pałuckiego czy dzieł B uff ona. Funkcja estetyczna zastępując inne funkcje staje się czasem czynnikiem kulturalnej gospodarki w tym sensie, że pozwala przetrwać instytucjom i wytworom humanistycznym, które straciły swoje pierwotne, praktyczne funkcje. W ten sposób zachowuje je dla czasów przyszłych, kiedy być może nadarzy się sposobność ich powtórnego użycia w nowej funkcji praktycznej.

66 Wśród zjuzkÓTD i struktur

Tak więc funkcją estetyczna to nie ozdoba na powierzchni świata rzeczy, za którą czasem bywa uważana. Jej znaczący udział w życiu jednostkowym i społecznym 'polega na tym, że jest ona^edńyirf ż czynników określających stosunek ^nłe tyłko pasywny, ale i aktywny — jednostki i społeczeństwa do rzeczywistości, w której centrum się znajdują- Dalszy ciąg tej pracy 1>ędzie — jak powiedziano - poświęcony szczegółowemu wyjaśnieniu społecznej doniosłości zjawisk estetycznych; we wstępie należało podjąć próbę ograniczenia sfery tego, co estetyczne, i określenia jej rozwojowej dynamiki.

n

Zadaniem pierwszego rozdziału było ukazanie dynamiki funkcji estetycznej, zarówno ze względu na zjawiska, które są jej nośnikami, jak i na społeczeństwo, w którym się realizuje. Rozdział drugi ma przeprowadzić ten sam dowód dla normy estetycznej. O ile udowodnienie zmienności - ale podlegającej rozwojowym prawidłom - funkcji estetycznej, posiadającej ex definitione charakter energii, nie było trudne, o tyle ujawnienie dy-namicznośd normy estetycznej, mającej charakter reguły pretendującej do niezmiennej ważności, jest zadaniem trudniejszym. Funkcja jako żywa siła wydaje się przeznaczona do tego, aby stale zmieniała obszar i kierunek toru swego działania, podczas gdy norma - reguła i miara - wydaje się z samej swej istoty czymś nienaruszalnym. _sJEjj£j£ka»-powstała kiedyś jako nauka o prawidłach regulujących postrzeganie zmysłowe (Baumgar-ten). Długi czas wydawało się, że jedynym możliwym jej zadaniem jest badanie powszechnie obowiązujących * warunków piękna, Kórydt ważność ■była’'wyprowadzana \ z założeń bądź metafizycznych, bądź przynajmniej antropologicznych; w tym drugim wypadku wartość estetyczna ł będąca jej miarą estetyczna norma były pojmowane jako fajtty konstytutywne dla człowieka, wynikające z jego natury Jeszcze estetyka eksperymentalną^w momencie zapoczątkowania jej przez Fechnera, wychodziła z aksjomatu, że istnieją ogólnie obowiązujące warunki piękna, do których można dojść wykluczając odchylenia indywidualnego gustu przez gromadzenie odpowiedniego materiału eksperymentalnego. Jak wiadomo, dalszy rozwój zmusił estetykę eksperymentalną do tego, aby liczyła się ze zmiennością norm i z ich uwarunkowaniami. Także w innych szkołach nowoczesnej estetyki przejawił się brak wiary w nieograniczoną ważność norm: w większości kierunków bądź w ogóle kwestionuje się ich umienie i doniosłość, tadi usiłuje się ograniczyć ich występowanie do poszczególnych przypadków indywidualnych (nor-