56655 Zdjęcie1534 (2)

pndku ogrodowej gruszki, której możliwość **^w potencjalnie w gruszce dzikiej — ale mała. ^m° powiedzieć, wiosny Język. Stan, do którego ® dzięki rozwojowi dotrzeć dusza, obecny >*■* '^u Jej stanach początkowych Jako dątenle, J*k ? byl w niej wyryty niewidzialna kreską. Nawet Je-tell Jego treści są mgliste i niekompletne, został jut zdecydowanie ukierunkowany. „Powinien" 1 „może" pełnego rozwoju człowieka są nierozerwalnie zwią. zane z „być" duszy ludzkiej. Jedynie dusza ludzka zawiera potencjalne możliwości, których cele uleżą wyłącznie od teleologil ich charakteru. Cele te nie są osiągane na mocy procesów wzrostu zwanych przyrodniczymi, ale dzięki przemyślane] interwencji techniczne] w wybranym momencie.

Przeto rozmawiając o kultywowaniu organizmów niższych, roślin i zwierząt (iłowa tego nie daje się wręcz odnieść do rzeczy nieorganicznych), używamy najwyraźniej analogii między ludzkością a innymi organizmami. Czynimy tak, bo choć stan, do którego doprowadu ten ostatni roduj kultywowania, jest obecny w ich organizacji i choć osiągają go własny* mi siłami, nie jest on jednak zakorzeniony w ich egzystencji W stanie przyrodniczym perfekcja nie jest nigdy z góry określona jako cel osiągalny, jak to ma miejsce w wypadku ludzkiej duszy.

Obecnie konieczne jest dokładniejsze sprecyzowanie pojęcia. Kultura to doakonalenie człowieka, ale nie każde doskonalenie człowieka nazwać można kulturą. Przeciwnie —_vsą takie ciągi rozwojowe, które doprowadzają do czysto wewnętrznego doskonalenia duszy albo ujawniają się Jako" stosunki z mocami nadprzyrodzonymi lub też pociągają u sobą natychmiastowe stosunki etyczne, erotyczne, teoretyczne, których nie można podciągać pod pojęcie kultury. Entuzjazm religijny, ofiary moralne, twardy upór osobowości przy własnym sposobie istnienia i wyznaczania powinności — wszystko to są wartości, które dusza czerpie z Instynktów własnego natchnienia i Intuicji. Mogą one zaspokoić nas jako pierwsze przybliżenie pojęcia kultury, ponieważ rozwijają właśd-

jpld danego osobnika ponad stadium ,,przyrodnicze'*, do wyższego poziomu, który najwyraźniej pokrywa się s najistotniejszym ukierunkowaniem osobnika i jego Idol i osiągany bywa tylko dzięki zastosowaniu najwznioślejszych energii duchowych. Ale to wszystko nie wyczerpuje jeszcze sensu pojęcia „kultura”.

Ponieważ kultura istnieje tylko wówczas, gdy człowiek wciąga w swój rozwój coś w stosunku do siebie zewnętrznego. Kultywacja Jest z pewnością stanem duszy, ale takim, który osiągany jest wyłącznie dzięki wy korzystaniu celowo wytworzonych przedmiotów. Zewnętrzny charakter i obiektywizm należy rozumieć nie tylko w sensie przestrzennym. 'Formy postępowania, subtelność gustów wyrażająca się w sądach, wykształcenie taktu moralnego, które 'czym ź jednostki sympatycznego członka Społeczności -— oto twory kultury, w których doskonałość Jednostki osiąga się na drogach realnych i idealnych przebiegających poza jednostką. Doskonalenie nie j>o-zostaje czysto wewnętrznym procesem, ale dokonuje się w wyjątkowym przystosowaniu ~i teleologicznym splocie podmiotu i przedmiotu. . Tam, gdzie’ nie ina włączenia przedmiotowej konstrukcji w proces rozwojowy duszy podmiotu, tam gdzie dusza nie wraca do siebie włączywszy przedmiot w charakterze środka 1 etapu na swej drodze ku doskonałości — może realizować wartości najwyższej próby wewnątrz lub zewnątrz siebie, ale nie zdobywa jeszcze kultury w naszym specyficznym,.sensie. Dlatego też rozumiemy, dlaczego osobnicy zorientowani ku sobie, którzy gardzą wszelkimi wypadami duszy w otaczający świat w trakcie poszukiwań doskonałości, odczuwają nienawiść do kultury.

Konieczna dwoistość czynników kultury jest także oczywista, gdy przyjrzymy się przedmiotowi. Przyzwyczajeni jesteśmy do tego, by za wartości kultury uważać wielkie dzieła artystyczne, moralne, naukowe 1 gospodarcze. Możliwe, że są nimi, ale nie są kulturalne tylko na mocy czysto obiektywnego, niezależnego znaczenia, a i kulturalne znaczenie pojedynczego dzieła nie odpowiada dokładnie jego wadze w . ra-