57090 Obrazu4

ROZDZIAŁ IX

Uczniowie o wybitnych możliwościach rozwoju

1. Wybitne zdolności ogólne

Problematyka dzieci wybitnie uzdolnionych jest szczególnie uwzględniana w psychologii dopiero od kilkudziesięciu lat, chociaż pierwsze badania dotyczące tego zagadnienia zostały przeprowadzone przez Galtona już w XIX wieku (Winzer 1991). To zainteresowanie wynika z faktu, iż wysokie osiągnięcia mające skutki społeczne w postaci odkryć naukowych, dzieł sztuki czy literatury tworzone są przez osoby wybitne, natomiast szkolnictwo masowe, dostosowane do możliwości i potrzeb edukacyjnych przeciętnego ucznia, nie jest przygotowane do pracy z dziećmi wybitnymi.

Funkcjonowanie szkolne dzieci zdolnych jest na ogół wyraźnie lepsze niż ich rówieśników. W porównaniu z rówieśnikami uczniowie wybitni znacznie szybciej uczą się i rozwiązują problemy poznawcze, myślą bardziej abstrakcyjnie, mają szerokie zainteresowania, jednak wielu z nich z różnych powodów pracuje poniżej swoich możliwości. Źródeł tego zjawiska należy szukać w specyficznym funkcjonowaniu poznawczym i specjalnych potrzebach emocjonalnych, a także cechach osobowości tych dzieci oraz w pewnych uwarunkowaniach dydaktyczno-wychowawczych związanych zarówno ze środowiskiem rodzinnym, jak i szkolnym.

Chłopcy częściej niż dziewczęta uważani są za uzdolnionych, chociaż nie ma ku temu żadnych podstaw natury biologicznej (Winzer 1991). Jedynie czynniki środowiskowe kształtujące odmienne dla obu płci wzorce zachowań są przyczyną tego, iż dziewczęta mają mniejsze możliwości ujawniania i rozwijania swoich zdolności. Już we wczesnym dzieciństwie u dziewczynek nagradzane są takie cechy, jak: uległość, ostrożność, konformizm, natomiast u chłopców: odwaga, niezależność, pomysłowość. Wychowanie wpływa więc u dziewcząt na rozwój niższej samooceny, lęku przed sukcesem i porażką, lęku przed utratą społecznej akceptacji oraz niższej motywacji osiągnięć.

1.1. Definicje pojęcia „rozwój wybitny”

Historycznie ujmując można wyróżnić pięć sposobów definiowania pojęcia rozwój wybitny (Winzer 1991), które akcentują odmienne aspekty zagadnienia:

I i Najstarsze, wąskie definicje odwołują się do ilorazu inteligencji. Za dolną granicę wybitnego rozwoju przyjmuje się Il>130 lub Il>140.

2.    Definicje odwołujące się do wybitnych osiągnięć w dziedzinie społecznie użytecznej, w których podkreśla się znaczenie zdolności specjalnych.

3.    Definicje odwołujące się do częstotliwości występowania osób wybitnych w populacji. Przyjmuje się, iż takich osób jest w populacji około 1-9%, w zależności od określenia dolnej granicy ilorazu inteligencji.

4.    Definicje częściowo lub całkowicie odwołujące się do zdolności twórczych.

5.    Najnowsze, szerokie definicje integrujące różne elementy.

Przykładem definicji z ostatniej grupy jest definicja Renzullego (1977), w której autor podkreśla, iż wybitne osiągnięcia są udziałem osób, u których oprócz wybitnych zdolności umysłowych (wysoki iloraz inteligencji) występują zdolności twórcze oraz silna motywacja do kończenia rozpoczętego zadania (wytrwałość w pracy). Interakcyjny model Renzullego pokazuje rys. 19.

Rys. 19. Interakcyjny model wybitnego rozwoju (Rcnzulli 1977)

Wysoka inteligencja (patrz rozdział VII] 1) jest warunkiem niezbędnym, lecz niewystarczającym do uzyskiwania wybitnych osiągnięć w różnorodnych formach działalności.

Zdolności twórcze we wczesnych okresach rozwoju pozwalają na osiągnięcia subiektywnie twórcze, czyli takie zachowania, które zawierają nowe elementy w stosunku do dotychczasowego doświadczenia i możliwości dziecka. W późniejszych okresach życia zdolności twórcze umożliwiają tworzenie nowych, dotychczas nieznanych, społecznie wartościowych wytworów oraz twórczy, oryginalny wkład w dorobek ludzkości. Efektywność twórczego działania jest współdeterminowana przez myślenie twórcze, będące przede wszystkim wynikiem myślenia dywergencyjnego. polegającego na generowaniu licznych pomysłów. Jest ono uwarunkowane specyficznymi zdolnością-