57665 Obraz64

LXXXIV SĄDY HISTORYKÓW LITERATURY

polskiego (1836) o Mickiewiczu takie czytamy słowa: „Możem go słusznie nazwać zwycięskim pogromcą klasyków i gwiazdą przewodniczącą młodszej braci” (s. 81). Wyraźniej już o batalii literackiej mówił Michał Wiszniewski, który ustalając periodyzację literatury polskiej, wyodrębnia lata 1815—1830 jako epokę VIII, „pamiętną [...] walką romantyków z klasykami, która w czasie zjawienia się i wzrostu poezji rodzimej, polsko-słowiań-skiej w początkach, z zajątrzeniem toczyła się” •¹. Przebieg walki bardzo szkicowo ujął Ludwik Kondratowicz we wstępie do podręcznika historii literatury polskiej, przedstawiając, jak to „Brodziński, Mickiewicz, Malczewski, Goszczyński, Zaleski i inni wywiedli literaturę na piękną narodową niwę”, jak „zwolennicy starego klasycyzmu uderzyli całą horacjuszowską erudycją na odszczepień-skich romantyków”, jak ci z kolei odpowiedzieli na atak Konradem Wallenrodem, Marią i „dalszymi niepożytej wartości utworami", jak „stępiały groty obrońców starożytności”, aż wreszcie „wypadki 1830 r. rozpędziły z pola bojowników klasycyzmu i romantyczności” ’⁷. Pewne realia do tego bardzo ogólnego obrazu walki o romantyzm wnosi Julian Bartoszewicz, który, omawiając ją w rozdziale o krytyce literackiej, wymienia uczestników sporu: Grzymałę, Dmochowskiego, Koźmiana, Sierociń-skiego — po stronie klasycystów, zaś po stronie romantyków: Mickiewicza, Mochnackiego, Grabowskiego¹⁸.

W dłuższych czy krótszych wzmiankach o walce romantyków z klasykami, które pojawiają się w synte-

" M. Wiszniewski, Historia literatury polskiej, t I, Kraków 1840, s. 37.

^H L. Kondratowicz, Dzieje literatury to Polsce od pierwiastkowych do naszych czasów, Wilno 1850, s. 14 n.

•¹ J. Bartoszewicz, Historia literatury polskiej potocznym sposobem opowiedziana, Warszawa 1861, s. 516-—518.

zach historycznoliterackich do końca XIX wieku, Mickiewicz występuje jako poeta oryginalny, narodowy, przeciwstawiany naśladowcom klasycyzmu francuskiego, poeta tryumfującego nad klasycyzmem romantyzmu, poeta — wreszcie — który swym wystąpieniem rozpoczyna w dziejach literatury polskiej nową epokę.

Szkicowany dotychczas zaledwie obraz walki literackiej zaczyna się — począwszy od syntezy historycznoliterackiej Piotra Chmielowskiego (1899) — wypełniać ciekawymi i charakterystycznymi szczegółami. Pochodzą one zarówno z ogłaszanych coraz częściej źródeł do dziejów literatury i kultury polskiej, jak też z gruntownego studium czasopiśmiennictwa literackiego drugiego i trzeciego dziesięciolecia XIX wieku. U Chmielowskiego pojawia się nawet obszerny rozdział zatytułowany „Walka romantyków z klasykami"". Kilkadziesiąt stronic poświęca jej w swym podręczniku historii literatury polskiej Stanisław Tarnowski, który daje najpierw ogólną charakterystykę walki, następnie wymienia jej ogniska: Warszawę i Wilno, ugrupowania: klasyków, romantyków i neutralnych (Brodziński, Morawski, Niemcewicz, Dmochowski), omawia czasopisma, którymi dysponują, stan krytyki literackiej

Walkę tę nasza historiografia literacka uznała za konieczną i zbawienną dla dalszego rozwoju literatury narodowej. Walcząc o sztukę romantyczną, Polska wzięła czynny udział w ogólnym ruchu, ogarniającym od końca XVIII wieku prawie wszystkie narody. Dzięki temu, jak powiada Mochnacki, „pod tym względem staliśmy się częścią europejskiej publiczności". ¹

1

   P. Chmielowski, Historia literatury polskiej, i, 111, Warszawa 1899, s. 93—190.

*    S. Tarnowski, Historia literatury polskiej. Wiek XIX. 1100—1U0, L IV, Kraków 1900, s. 317—352,