58025 IMG044 (4)

Odmienność usytuowania dziecka w obu koncepcjach i określenia jego miejsca w sytuacji wychowawczej, wyrażonej przede wszystkim bezpośrednią relacją: wychowawca - wychowanek, jest konsekwencją różnych odpowiedzi na pytanie zadane nie przez pedagogikę, ale przez filozofię, mianowicie na pytanie o istotę wolności człowieka. W rozumieniu tradycyjnym czynności wychowawcy, jego zastępczej odpowiedzialności są wykorzystywane jedynie jako środek do zrealizowania autonomii wychowanka, a nie uczynienia z niego niewolnika.Dla Rogersa i jego kontynuatorów wolność jest z kolei zdolnością do wydobywania z własnego doświadczenia zasad myślenia i działania. Czym jednakże jest samo doświadczenie - tego Rogers bliżej nie określa¹¹. Zaznacza jedynie, że z jednej strrony jest to coś całkowicie osobistego, z drugiej zaś - o czym jest głęboko przekonany - coś,dzięki czemu można dotrzeć do powszechnie obowiązujących ludzkich wartości. Wychowanie zdefiniowane jest jako działanie komunikacyjne (ein kommunikatives Handeln) .zachodzące pomiędzy zasadniczo równymi sobie partnerami.To trwający element historycznego procesu humanizacji, który łączy się ze zmianą rzeczywistości. W wychowaniu urzeczywistnia się człowiek jako człowiek, a samourzeczywistnienie lub samorealizacja stanowi istotę intersubiektywnych zdarzeń. Ta intersubiektywność konstytuuje się w trakcie zmieniających się działań, które dokonywane są w odniesieniu do jakiejś rzeczywistości. Bycie sobą lub bycie wolnym oznacza ingerencję w rzeczywistość, oznacza jej naruszenie. Wolność to nie żadna zdolność woli. Człowiek jest jakąś nieokreślonością, którą do-określa w toku tysięcy podejmowanych przez siebie decyzji.Kreuje on siebie samego poprzez własne działania. Jednakże kierunek tych działań nie jest bliżej sprecyzowany,a jedynymi znakami, które mogą go jakoś wyznaczyć, są wyzwania, które rzuca człowiekowi historycznie rozwijająca się rzeczywistość (112).

Logicznym następstwem takiego rozumowania jest stwierdzenie, że żaden człowiek nie ma prawa wchodzić drugiemu w obraną przez niego drogę.Każda droga jest do przyjęcia i jest drogą możliwą do realizacji. Być sobą (selbst-sein j znaczy: działać, a co za tym następuje podejmować decyzje tu i teraz, biorąc pod uwagę uwarunkowania mnie dotyczącej sytuacji.W ramach takiego poglądu staje się absurdem mówienie o podejmowaniu decyzji w zastępstwie kogoś drugiego. Pojęcie odpowiedzialności nabiera też szczególnego wydźwięku. Jestem w pewien sposób za drugiego człowieka odpowiedzialny, ponieważ kształt mojego życia,jaki mu sam nadaję, jest jednocześnie możliwym upostaciowaniem ludzkiego bycia w ogóle, stanowi więc też pewną możliwość dla drugiego.Nie mogę jednakże przejmować odpowiedzialności w zamian za kogoś innego. Nie istnieją żadne po temu znaki absolutnej natury. Nakaz wychowawcy staje się tyranią, której także podlega uniwersalność norm¹².

Czego oczekuje się więc od nauczyciela? Czy nauczyciel jest w dalszym ciągu odpowiedzialny za wychowanka? Od wychowawcy oczekuje się .że stworzy on dziecku okazję - szansę do samookreślenia.do realizowania własnych rozwiązań. Wychowawca jest odpowiedzialny za autonomię wychowanka.Winien on tak postępować,by realizacja owej autonomii była możliwa. Musi usuwać wszystko, co jej szkodzi.To na tym właśnie polega jego odpowiedzialność,a nie na występowaniu w zastępstwie dziecka¹ ,

Czy jednak w istocie zmienia się pojęcie odpowiedzialności aż tak bardzo. Zachodzi niewątpliwie zasadnicza zmiana w interpretacji pojęcia wolności,ale jako odpowiedzialność pedagogiczna pozostaje odpowie dzialność za autonomię dziecka,która w dalszym ciągu uzależniona jest od czynników wychowawcy.

Wychowawca bierze na siebie odpowiedzialność.rozpoznaje siebie jako sprawcę działań, których rezultatem ma być: wolność dziecka.To ja, wychowawca, sprawiam, że dziecko może działać autonomicznie. Oczywiście,odmienne jest rozumienie treści pojęcia"autonomia", co pociąga za sobą innego rodzaju działania wychowawcy .jednakże sama struktura jego aktywności pozostaje ta sama.W takim rozumowaniu ciągle zawarły jest implicite pogląd, że odpowiedzialność jest wychowankowi użyczana. Obszar odpowiedzialności,jaki uzyskuje dziecko jako człowiek,jest zawsze skorelowany z rozumieniem wolności wychowawcy i przez wychowawcę,jako człowieka. Ja, wychowawca daję dziecku szansę do samostanó-wienia o sobie,czy to dzięki (jak sądziła pedagogika tradycyjnajuwolnieniu go od zmysłowych skłonności, czy to poprzez (jak twierdzą kontynuatorzy Rogersa i pedagogiki emancypacyjnej) likwidację mojej faktycznej nad nim przemocy.

W obu przypadkach problemem zasadniczym jest fakt (stwierdzalny w doświadczeniu sytuacji wychowawczej) podporządkowania autonomicznego podmiotu.Tradycja usytuawia podporządkowanie się po stronie wychowanka, Rogers i jego kontynuatorzy - po stronie wychowawcy. Problem zostaje przesunięty,lecz nie rozwiązany. W dalszym ciągu pozostaje aktualne pytanie:jakie motywy mogą skłonić jakieś wolne indywiduum (rozumiane jako osobowa indywidualność) do podporządkowania się drugiemu wolnemu induwiduum? (113).

Hellemans rozpatrując fenomen odpowiedzialności,zarówno od strony doświadczenia potocznego,jak i sformułowanej już w odniesieniu do niego konkretnej koncepcji człowieka i jego wolności, natrafia za każdym razem na niemożność jednoznacznego usprawiedliwienia odpowiedzialności wychowawcy.Za każdym razem bowiem "razi" przebijający się przez wszystkie koncepcje, paradoks odpowiedzialności pedagogicznej.

121