59451 skanowanie0025 (45)

86 Anna Burzyńska

-    zwrot etyczno-po 1 ityczny wziął się z coraz częściej manifestowanych przez teoretyków literatury przekonań o niemożliwości oddzielenia zarówno tekstu literackiego, jak i praktyk interpretacji, jak i wreszcie samej teorii od uwikłań etycznych i ideologicznych⁸⁶. A jeszcze inaczej - z przeświadczenia o koniecznym uzależnieniu każdego aktu tworzenia i czytania literatury od szerokiego kontekstu hi-storyczno-społeczno-kulturowego, w którym ów akt się dokonuje. Zwrot ten był również niejako naturalną koniecznością pragmatyzacji wiedzy o literaturze - w przypadku braku „twardych” kryteriów konieczne było odwołanie się do zastępczych quasi-ufundowań w etyce lub moralności. Jednym z naczelnych haseł stała się wówczas idea „odpowiedzialności” wobec tekstu;

-    zwrot narratywistyczny oznaczał przede wszystkim zmiany w dyskursie teoretycznym. Podważone zostało zwłaszcza przekonanie o teorii jako „czystym języku pojęć”, a zatem - o niezależności jej języka wobec retoryki⁸⁷. Przyniósł on także ekspansję takich koncepcji teorii literatury, które świadomie zacierały granicę pomiędzy tym, co teoretyczne, a tym, co literackie — a więc teorii jako „gatunku”, teorii jako „opowieści” (narracji) czy nawet po prostu - teorii

„jako „literatury”⁸⁸.

I wreszcie:

⁸⁶    Zob. na ten temat zwł. J. Fekete, Life ąfter Postmodern. The Ethical Tum, London 1979, oraz M.P. Markowski, Zwrot etyczny w badaniach literackich, „Pamiętnik Literacki” 2000, z. 1; A. Burzyńska, Krajobraz po dekonstrukcji, cz. I. Etyka dekonstrukcji, „Ruch Literacki” 1995, z. 1, oraz Krajobraz po dekonstrukcji, cz. II. W stroną polityki, „Ruch Literacki” 1995, z. 2, a także: A. Burzyńska, Od metafizyki do etyki, „Teksty Drugie” 2002/1-2 (numer tematyczny pt. Po-etyka, w całości poświęcony zwrotowi etycznemu w badaniach literackich).

⁸⁷    Zob. też. H.W. Simmons, The Rhetorical Turn. lmenlion andPersuasion in the Conduct oflnąuiry, Chicago 1990.

⁸⁸    Zob. A. Burzyńska, Kariera narracji. O zwrocie narratywistycznym w humanistyce, w: Narracja i tożsamość (II). Antropologiczne problemy literatury, red. W. Bolecki i R. Nycz, Warszawa 2004. Zob. także: M. Kreiswirth, Merely Telling Stories? Narrative and Knowledge in the Humań Sciences, „Poetics Today” 21.2 (2000); K. Rosner, Narracja, tożsamość i czas, Kraków 2003.

- zwrot kulturowy, który zsumował niejako wszystkie najważniejsze tendencje w wiedzy o literaturze po poststruk-turalizmie. Przyniósł on teorii literatury konieczne i pożądane otwarcie na całość praktyk uniwersum kulturowego, z którymi w oczywisty sposób powiązane są również praktyki pisania i czytania literatury. Zwrot ten znacznie poszerzył przede wszystkim horyzonty interpretacji, uruchamiając zróżnicowane konteksty kulturowe, w jakich uczestniczy tekst literacki. W szczególności doszły wówczas do głosu nowe języki interpretacji związane z teoriami antropologicznymi, feministycznymi, etnicznymi, postkolonialnymi, rasowymi, a także z badaniami spod znaku gender i ąueer.

Bibliografia

1. KULTUROWA TEORIA LITERATURY

Barry P., Beginning Theory. An Introduction to Literary and Cultural Theory, New York 1995.

Brooker P., A Glossary of Cultural Theory, London—New York 2003.

Culler J., Framing the Sign. Criticism andIts Institution, Oxford 1988.

Eagleton T., Ąfter Theory, New York 2003.

Gree K., Lebihan J., Critical Theory & Practice: A Coursebook, London and New York 1996.

Hawthome JA Concise Glossary of Contemporary Literary Theory, se-cond edition, London-NewYork 1994.

Teitch V.B., Cultural Criticism, Literary Theory, Poststructuralism, New York 1992.

Leitch V.B., Cultural Criticism, w: Princeton Encyclopedia of Poetrry and Poetics, ed. by T.V. Brogan and others, Princeton 1994.

Literary Theories. A Reader & Guide, ed. by J. Wolfreys, New York 1999.

Literary Theory and Criticism. An Oxford Guide, ed. by P. Waugh, Ox-ford 2006.