59987 na dz z pol006

12

słupach wspierających konstrukcje naziemne. Do pozostałości osad zaliczamy także wszelkiego rodzaju ślady fortyfikacji: wały ziemne, drewniane lub kamienne, drogi, ulice, mosty występujące zarówno w obrębie osad, jak i wzdłuż szlaków określanych mianem komunikacyjnych.

Źródła nieruchome to także ślady różnego rodzaju działalności produkcyjnej. a więc piece do wytopu metali, pozostałości obiektów określanych przez archeologów mianem pracowni do produkcji różnego rodzaju przedmiotów codziennego użytku, ślady orki na polach, odkrywane najczęściej pod ziemnymi nasypami kurhanów lub innych konstrukcji, miejsca kultu zachowane w postaci drewnianych lub kamiennych świątyń, kręgów kamiennych itp.

Odrębną grupę źródeł nieruchomych stanowią obiekty typu grobowego. a więc zarówno groby płaskie lub kurhanowe, kryjące w swoim wnętrzu, w zależności od panujących w danym okresie zwyczajów pogrzebowych, szkielety ludzkie lub skremowane ich szczątki. Groby w różnych okresach pradziejów występowały bądź to pojedynczo, bądź w skupiskach, tworząc większe i mniejsze cmentarzyska.

Drugą grupę archeologicznych źródeł stanowią tzw. źródła ruchome, a więc różnego rodzaju przedmioty występujące w zespołach zwartych (osadach. grobach), jak i pojedynczo, w formie znalezisk luźnych docierających do archeologów przypadkowo.

Przedmioty te wykonywane były najczęściej z kamienia, gliny, metalu (miedzi, brązu, żelaza, ołowiu, złota, srebra itp.), drewna, kości i rogu oraz innych surowców pochodzenia organicznego. Formami przedmiotów i ich rozwojem zajmuje się specjalna gałąź archeologii, a mianowicie typologia. Jej celem jest klasyfikacja i badanie rozwoju zabytków zgodnie z obowiązującą nadal w archeologii ideą postępu, a więc przekonaniem, iż w okresach, które bada archeologia, zachodziły stopniowo radykalne, fundamentalne zmiany sytuacji człowieka w świecie. Czy ktokolwiek może wątpić w postęp - zdają się twierdzić badacze pradziejów - skoro świat zmieniał się nieustannie, niekiedy były to zmiany na lepsze? Obecnie jednak, kiedy kurczy się wyraźnie wiara w doskonalenie sił rodzaju ludzkiego, w jego nieograniczone zdolności poznawcze, w możliwości radykalnego rozwiązywania problemów społecznych, w rozwój moralny ludzkości, czy kurczowe trzymanie się idei postępu jest uzasadnione? Trudno byłoby odpowiedzieć na tak sformułowane pytanie twierdząco. Owa bezgraniczna wiara w postęp stanowi - w moim przekonaniu - jeden z elementów świadczących o zapóźnieniu teoretycznym archeologii w stosunku do innych dyscyplin humanistycznych.

Wracając, po tej niezbędnej - moim zdaniem - dygresji, do kwestii archeologicznych źródeł ruchomych, wspomnieć należy o podziale zabytków pod względem ich funkcji na narzędzia pracy, sprzęty użytku domowego, resztki pożywienia, naczynia gliniane, drewniane, metalowe i inne, broń, części stroju, ozdoby i przedmioty interpretowane przez archeologów jako luksusowe, środki komunikacji, przedmioty kultu.

Osobną grupę źródeł ruchomych traktowanych specyficznie przez archeologów są tzw. skarby zawierające szczególnie cenne przedmioty ukrywane celowo przez ich właścicieli w celu ich zabezpieczenia przed grabieżą, wojnami czy innymi trudnymi do przewidzenia wypadkami losowymi. Wokół interpretacji tej grupy znalezisk narosło w literaturze wiele nieporozumień. Trudno byłoby jednak rozwijać w tym miejscu te pasjonujące problemy.

3. Metody badań archeologicznych

Jedną z zasadniczych czynności badaczy pradziejów jest niewątpliwie wykrywanie i eksploracja, a więc badanie stanowisk archeologicznych. Dotarcie do nowych, nieznanych do tej pory stanowisk, to odwieczne marzenia archeologów. Nie zadowalają ich jednak odkrycia przypadkowe, a zatem podejmują sami systematyczne badania poszukiwawcze.

Obecnie szansa odkrycia nowych stanowisk wzrosła niewspółmiernie. Archeolog ma dzisiaj do dyspozycji nowoczesny sprzęt, specjalne urządzenia ułatwiające pomiar różnic w oporze elektrycznym, jaki stawia nienaruszona warstwa ziemi w porównaniu z tą. która poddana została ingerencji człowieka. Dzięki tej metodzie - zwanej elektrooporową - możliwe stało się ustalanie, bez konieczności rozkopywania terenu, wyglądu i rozmiarów różnych konstrukcji wznoszonych w pradziejach przez człowieka. Do wykrywania stanowisk archeologicznych służy także fotografia lotnicza, pozwalająca na ujawnianie niewidocznych z ziemi drobnych form rzeźby powierzchni, czy też na obserwację zmian barwy gleby czy odcieni kolorystycznych szaty roślinnej, będących najczęściej wynikiem istnienia na analizowanym szczegółowo terenie zasypanych próchnicą jam i rowów wykopanych często w pradziejach.

Najważniejszą metodą w badaniach archeologicznych jest metoda wykopaliskowa, pozwalająca w pełni poznać charakter obiektów nieruchomych oraz wydobyć w systematyczny sposób ukryte w ziemi zabytki ruchome.