60186 P1240342

64

ascjl n t«nt układu wyposażenia w Jtdays z pochówków durfakich, były to noszone na głowie diademy¹²⁷.

5. SZPILA Z PIONOWĄ GŁÓWKĄ TARCZOWATĄ

Wytwórczość kultury nordyjakiej w aaortymancie szpil była u schyłku epoki brązu stosunkowo skromna. Wyliczyć można zaledwie kilka ich typów, wykazujących się wysoce prawdopodobny a pochodzeniem północnym, w tym okazy z główką zdobioną guzkami (Warzenkopfnadeln), okazy z główką    tarczowa tą

( Soheibenkopfnadeln) oraz egzemplarze z główką beleczkowatą    (Stangenkoof-

nadeln)¹ • Z wymienianych tylko drugi typ ezpil Jest reprezentowany na ziemlacu polskich. Pojedynczy okaz pochodzi z Krzystkowlo, woj* zielonogórskie (sest. 32), z grobu kultury łużyckiej datowanego na V EB*    Niewielka

szpila (długości 9 ca) ma główką w postaci kolistej tarczki (o    średnicy

2,6 cm), ustawioną pionowo (tzn. równolegle do trzpienia), osadzoną na trzpieniu zgiętym w górnej partii pod kątem prostym. Zewnętrzna strona tarczki Jest dekorowana: centralny guzek oblegają koncentryozne żłobki, ułożone w dwóch grupach przedzielonych gładkim międzypolem.

Geneza szpil z pionową główką tarozowstą nie Jest całkiem Jasna. Z natężenia znalezisk na Półwyspie Jutlandzkim 1 w Szlezwiku-Holsztynie wnioskuje się o przynależności tych ozdób do dóbr* kultury nordyjskiej. Nie można w przekonujący sposób wskazać na tym terenis wcześniejszych pierwowzorów, a tym samym udowodnić zakorzenionaJ miejscowej tradycji produkcyjnej. Analizę utrudnia niedostateczny stan opracowania szpil nordyj-sklch ze starszej epoki brązu. Z domniemanego centrum Jutlandzko-holsztyń-skleęo forma (w różnych wariantach) przedostała się prawdopodobnie    do

Meklemburgii (po rzekę Pianę na wschodzie), do południowej Szwecji oraz incydentalnie na Ziemię Lubuską¹²⁹*

Warto nadmienić, że zestaw szpil używanych w kulturze nordyjskiej w późnej epoce brązu 1 we wczesnej epoce żelaza był w znacznej mierze pochodzenia południowego, tzn. wywodził się z inwentarza kultur pól popielnicowych.

Użyteczność szpili z Krzystkowlo, Jak 1 wszystkich szpil z bogato ornamentowaną główką, określilibyśmy Jako praktyczno-zdobniczą# Szpile służyły chyba do spinania odzieży, główka zaś pełniła obocznie    rolę

ozdoby.

**'fproekheff ¹²⁶ Iprockhoff ^lereokkoff

1956, i. X, s. 152, przyp. i.

1956, t. X, a. 227-2291 1960, s. 77-82.

s. 76, 79

1956, t. X, s. 227, 228| B a u d o u 1960,

B. BROI)

1. SZTYLETY Z KOLCEM DO RĘKOJEŚCI

Powrót sztyletów do arsenału militarnego po dłuższej przerwie w V EB nie szedł w parze z rozszerzeniem zakresu ich stosowalności, a tym samym ze znaczniejszą liczebnością. W wymienionym odcinku czasu występowały na ziemiach polskich sztylety kilku typów, najliczniejsze z kolcem do rękojeści - oznaczone przeze mnie w generalnej klasyfikacji broni ludności łu-tyoklej z dorzecza Odry i Wisły mianem typu V • Konweniują one ogólnym pokrojem z współczesnymi im mieczami, różniąc się Właściwie tylko niewielką długością (w zachowanych całkowicie okazach polskich wynosi ona 15.3 - 21,5 om).

Katalog sztyletów z kolcem obejmuje 8 egzemplarzy z 8 stanowisk archeologicznych - zest. 33 (6 znaleziska pojedyncze, 3 skarby, 1 cmentarzysko). Do reguł typu zaliczamy: długi kolec, prosty (Kluczewo, Rosko, Chłopów o) albo zwężony górą (Wlelkawleś, Stołężyn), w przekroju czworoboczny bądź owalny, dalej szeroką podstawą kolos z ramionami ustawionymi mocno ukośni# względni# prostopadło do osi sztyletu (Rosko), następnie trójkątną głownię, w okazach wielkopolskich (Stołężyn, Rosko, miejscowość nieznana - 2 egz.) mniej wysmukłą niż w pomorskich (Chłopowo,    Kluczewo,

Wlelkawleś), daszkowa tą w przekroju. Występuje niekiedy ornament na głowni w postaci strudźin, biegnących przez całą jaj długość, równolegle do ostrzy (Chłopowo), tudzież towarzyszący strudźlnoa motyw Y-kształtny u nasady głowni (Stołężyn, Rzeszów). Sztylet wlelkowlejski zdobią grupy za-kreskowanych trójkątów. Egzemplarze z miejscowości nisznanej w Wielko-polsce uznać wypada za mniej charakterystyczne, a to z powodu prawdopodobnie (zły stan zachowania) szerszego niż u innych kolca. 0 rękojeściach analizowanych sztyletów nic nie wiadomo. loh notoryczny brak wskazuje na to, że robi dno je zapewne z surowców organicznych, bardzo podatnych na zniszczenia (np. drewno, poroże, kość, skóra).    •

Analogia pdłnocnoeuropejskie, przytoczone przez V. Szafrańskiego dla okazów wielkopolskich, datują je na V KB. V kulturze nordyjskiej ^nodobne sztylety spotyka się jednak sporadycznie także w IV EB. B. Baudou strącą uwagę na ornamentykę głowni, nawiązującą do stylu zdobniczego znanego na Północy w V EB. Chronologię sztyletów polskich dobrze    uzasadniają

składowe skarbów ze Stołężyna, Wielkiejwsl i Chłopowa.

Z terenu Szweojl znanych Jest kilkanaśoie, z Danii zaś zaledwie kilka znalezisk. Dopatrywanie się więc w kulturze nordyjskiej .ojczyzny" szty-

¹³⁰    f o g e 1 1979*, o. 16, 17.

¹³¹    Szafrański 1955, s. 90, *1,

¹³²    B a u d o u 1960* a. 13.