P1240352

64

Vltttre₍ a przede wszystkie wymienione go mi ar, nadto na wyspach    O land la

1 Gotlandia’⁹².

3taoJomamy tryb bytowania poświadosają przykładowo niewielkie, klio-nastozagrodowe osady, zbadane w peludni owo-ssobodnlsj Jutlondii, Dolnej Saksonii 1 Fryzji. Jak alf zdaje, osadnictwo południowej strefy kultury nordy jakiej miała w ogóle charakter bardziej ustabilizowany ni i w    jej

części północnej. Krainy południ owo norweskie 1 środkowo szwedzkie pokrywała chyba rzadka sieć drobnych osad, sezonowych w głównej mierze* W sprzyjają* oyoh regionalnych warunkaoh geograficznych i kulturowych konstytuowały alf jednak i tu duto .długo funkojonująoe siedliska. Jak aa przykład zespół stanowisk w Hallunda, prow. Sódermanland nad Jesiorem Miar, o łącznej powierzchni kilkunastu hektarów, składający się z osady produkcyjno-handlowej 1 przyległego cmentarzyska, fUnkojonujący przez 200-300 lat¹⁹⁵. Hal-lusda reprezentuje typ osady maturalni# obronnej (nad Józi ornej)* Osiedli warownych, sztucznie forty fik cwanych, nie znany dotąd na terytorium kultury nordy jakiej* rbwazechnle stosowaną w literaturze przedmiotu metodą, obciążoną w założeniu poważnym błędem Jednostronności, Jest wykreślanie

regionów osadniczych różnego pozionu przez kartowanie cmentarzyak,    skar

bów, znalezisk pojedynczych, stanowisk z patroglifami i rozpatrywanie każdej z wymienionych kategorii źródeł oddzielnie* Uchwycenie ewolucji osadnictwa ma podstawia licznych wprawdzie zbadanych stanowisk sepulkralnych, ale charakteryzujących się małą zmiennością ozaaową elementów obrządku pogrzebowego (szczególnie formy grobus dominująoy kurhan z pochówkami w kłodach drewnianych, komorach, skrzyniach kamiennych), Jest    niełatwe.

Klasyfikacja typologiczno-chronologiozr.a pozostały oh grup źródeł, dokonywana w celu wytyczania kręgów formalnych (Pormenkreise), prowadzi w omawianej dziedzinie do bałamutnych wniosków* V nakreślony* etanie faktów nie dziwi, że problematyka demograficzna nie Jest dostatecznie opracowana* Końcowe okresy epoki brązu odpowiadają rozwiniętemu stadium kultury nordy jakiej. Jak możne przypuszczać aa podstawie nikłych przesłanek, latrój ekonomiczny jej ludności opierał się aa niezbyt zaawansowanym rolnictwie 1 chowie zwierząt domowych, zaspokajającym wraz ze zbieractwem ziemiopłodów, myślistwem (ryty naskalne) 1 wykorzystywaniem .darów morza" podstawowe potrzeby żyolowe* Na uwagę zasługuje rola myślistwa, dy a po nu J ąc ego bogatymi terenami łownymi* Z nieb miał pochodzić, zdaniem niektórych badaczy,główny ekwiwalent ze sprowadzany z Południe metal (futra, skóry)¹⁹^*Zajęcie rol-no hodowlane stanowiły bazę surowcową dla włók lennie twa (len, wełna), dokumentowanego spektakularnie duńskimi zamiesiskani bagiennymi* Lepiej osy-telma Jest dynamika rozwojowa innych rękodzieł* Garncarstwo, mocno oaz-

^Lsclajesioi 1979, s* 90, 12, 15, 34, 1781 Jaanusson 1974, s. 133. 134, 136| 8 trata 1979, s* 132| Kultury 1981, s* 156. 170*

^Jaaassssa 1974f 1981.

k 1 1981, s* 327

■p. 8 t r a t • 1979, s* 132, tsbl. 72| Jsidż«»_s

lżone w lokalnej tradycji wczoanobrąztwoj, nało urozmaicona asortymentowo 1 stylistycznie w porównaniu ze środkowoeuropejski*, a takie niezbyt iapo-nujące pod względem technologicznym, przyswaja stopniowo wzorce z kręgu Kultur pól popielnicowych, tranamitowane nota przede wszystkim przez kulturę łużycką i te już od III EB; pozostaje ono również pod prawdopodobnym, ■niej widocznym wpływem ośrodków waohodniobaltyokloh • Kwestie te, kapitalnej wagi dla poprawnego naświetlania kontaktów ziem nadbałtyckich, oczekują multipi kacjl źródeł i głębszych studiów. Na wysokim pozio-aia znajdowała się obróbka kamienia podtrzymująca technologiczną eza-perienoję neolityczną 1 wczeanobrązową. 0 początkowym przanikaniu aię tej gałęzi wytwórczości z metalurgią świadczą liczne naśladownictwa przedmiotów kamiennych w brązie, notowane w Danii kontynentalnej 1 inaul ornej¹^. przeniesienie perfekcji obróbki skał do utylizacji metalu dokonało aię zapewne najpierw w płaszczyźnie wytwarzania narzędzi pracy, jako wynik poszukiwań optymalizujących ich walory użytkowe (nie zawsze pozytywnych zresztą w efekcie). Warto nadmieni <5, że nordy jaka wytwórczość kamieniarska pozostawała we wzajemnych oddziaływaniach z odpowiednikiem łużyckim na ziemiach polakloh (toporki)¹⁹^.

Do zagadnień łączących aię z naszym tematem należy szkutnictwo, którego rozwój jeat wyrazem żeglugowej aktywności handlowej społeczeństw nordyJ-skich, o czym wspominaliśmy wyżej. Według petroglifów oraz rzadkloh znalezisk oryginalnych używano łodzi klepkowych, o podwójnym niekiedy kilu, zwiększającym stateczność 1 wzmacniającym konstrukcyjnie kadłub, z napędem wiosłowym, o pojemności do 20 osób¹ • Był to więc środek lokomocji o niezłych parametrach użytkowych (w tym tzw. dzielności nawigacyjnej), dopracowanych eksperymentalnie w ciągu wieków. Stopień jego wykorzystania w żegludze morskiej i śródlądowej był bez wątpienia duży¹".

Rozpatrując wytwórczość i wymianę kultury nordyjskiej nie sposób pominąć bursztyn, tym bardziej, że był on właściwie na Jej obszarze Jedynym eksploatowanym kopalnym bogactwem naturalnym. Dla potrzeb późniejszych rozważań o dalekosiężnym obrocie bursztynem i jego ewentualnym sprzężeniu z handlem metalem rozwińmy szerzej tei; temat.

¹⁹⁵Jaanussoa 1901, s. 120 n₄ 1979, s. 138} Prahistorią 1979. •.    30}

Dąbrowski 1902, s, 111; 1904} Jażdżewski 1961, s. 32?| kultur* 1981. s. 170} Stsnborgsr 1977, *• 200, 209} Kośtrzewski 1958, s. 72, 73, 110. 111} Br oboli 1933, tebl. III-IV}    Mogielnicka-

Urban 1984, a. 107.

¹⁹⁶    Jażdżewski 1981, s. 312.

¹⁹⁷    P o g s 1 1981, i. 169.

¹⁹⁰ H o n g a j t 1974, s. 108.

¹⁹⁹ Gwoli ilustracji zagadnienia przytoczmy opinię L. Łecisjewicaa tyczącą wprawdzie wozesnego średniowiecza, leoz adekwatną i tut „... podobnie jak w Skandynawii tak i innych krajach Kuropy pólnoono-wschodniej trudno jest przeprowadzi 6 ścisłe rozgraniczenie pomiędzy żeglugą morską i wewnątralądową. Wynikało to z samej konstrukcji statków, ich stosunkowo płytkiego sanurzonia, które pozwalało docierać na odległość niekiedy kllkudziesięolu kilometrów w górę mniejszych rzek i na dalszo jeszcze odległośol po wielkloh szlakach wodnych..." (1971, •. 85).