60942 skanuj0043 (70)

94

psychicznym, zyskiwaniu samoświadomości¹. Strategia narracyjna filmu opiera się na ironicznym powiązaniu rozwoju duchowego lekarki z życiem trzech oskarżonych o morderstwo kobiet. Paralelizm ten udaje się osiągnąć przede wszystkim dzięki zastosowaniu określonych środków montażowych (montaż równoległy, podobne kadrowanie, ustawienia kamery). Scena zbrodni nie zostaje pokazana w sposób bezpośredni, wszystkie wydarzenia poznajemy w serii retrospekcji, z relacji skazanych kobiet, w rozmowach z lekarką. Struktura fabularna Ciszy wokół Christine M. jest raczej synchroniczna niż diachroniczna - zauważa Maggie Humrn - wszystko rozpoczyna się bowiem od końca, znamy już rozwiązanie zagadki, przestępcy siedzą w więzieniu, zaś akcja rozwija się równolegle w kilku planach czasowych².

Każda z postaci wprowadzana jest osobno - Christine poznajemy w domu, gdy zajmuje się dzieckiem, zaś Annie i Andreę w pracy. Kobiety należą do różnych grup społecznych, wiekowych, zawodowych, a nawet rasowych, jednak mimo tych wszystkich odmienności łączy je pozycja zajmowana w społeczeństwie patriarchalnym, podobnie jak w przypadku świadków zdarzenia (także samych kobiet). Możemy zauważyć, że Gorris ukazuje raczej pewne typy ludzkie, a nie pogłębione psychologicznie portrety jednostek.

Z punktu widzenia narracji i sposobów obrazowania każda z postaci funkcjonuje w obrębie wyznaczonej roli społecznej, konstruuje tożsamość w oparciu o przyjęte wzorce kulturowe, dlatego też wykroczenie poza obowiązujący porządek ma tak dalekosiężne konsekwencje. Cisza zookół Christine M. uświadamia nam dramat kobiet, którym odmówiono „prawa do kobiecej podmiotowości"³. Może dlatego też przez cały czas Gorris podkreśla wizualne pokrewieństwo dwóch przestrzeni - więziennej i domowej - sugerując, że w zasadzie niewiele zmieniło się w życiu bohaterek, gdyż płeć zawsze była więzieniem.

Ważną rolę pełni metafora ciszy czy raczej milczenia, mamy bowiem do czynienia z wyraźną sugestią, że głos kobiecy nie ma prawa do wypowiadania się w przestrzeni publicznej. Nie chodzi przy tym wyłącznie o strategię oporu wobec dominującego systemu, o której pisała E. Ann Kapłan, przeciwstawiając milczenie „destruktywnej męskiej potrzebie artykułowania, analizowania, dzielenia", sugerując, że „tylko to, co niewerbalne", co poza sferą języka, a więc poniekąd uprzednie wobec kultury, może być nadzieją na niezależność⁴. Gorris nie czyni z milczenia narzędzia oporu, ale pokazuje raczej negatywne konsekwencje „braku głosu". Mimo że Andrea jest ceniona przez przełożonych, to jednak jej rady i sugestie są zawsze ignorowane. Nikt z mężczyzn w barze nie słucha też Annie, choć ta mówi bez przerwy. Z kolei Christine, pytana przez lekarkę o motywy ataku, rysuje jedynie na kartce papieru obrazek przedstawiający kobietę, mężczyznę i dziecko zamkniętych w domu. Poczucie uwięzienia, izolacji towarzyszyło jej bowiem na długo przed aresztowaniem.

Anneke Smelik sugeruje, że metaforyczne ujęcie więzienia zmienia jego rzeczywiste znacznie: zamiast pozbawienia wolności jest w gruncie rzeczy wyzwoleniem, bezpiecznym miejscem, w którym kobiety mogą znaleźć schronienie przed światem mężczyzn⁵. Z pozoru Gorris stosuje sprawdzoną strategię thrillera, polegającą na angażowaniu widza w opowiadaną historię, pobudzaniu ciekawości i obietnicy jej zaspokojenia, jednak w sposobie przedstawiania mamy do czynienia z całkowitym zerwaniem z tradycyjną strategią prezentacji. Autorka rezygnuje z klasycznego montażu opartego na układzie ujęcie/przeciwujęde, zamiast tego podkreśla brak ciągłości, powiązań, co pogłębia przede wszystkim izolację postaci, ale dystansuje również widza. W dodatku scena morderstwa każdorazowo pokazywana jest z perspektywy kobiet -nowych informacji dostarczają więc subiektywne relacje bohaterek - do nich „należy spojrzenie" i to z nimi identyfikuje się widz, stając się poniekąd niemym świadkiem wydarzeń.

Mary Gentile w znakomitej analizie Ciszy zvokół Christine M. podkreśla, iż reżyserka buduje system oczekiwań, pragnie zaangażować widza emocjonalnie, ale bez pozbawiania go krytycznej świadomości. W opowieści z suspensem mielibyśmy do czynienia ze stopniowym odsłanianiem tajemnicy, ukazaniem przyczyn zbrodni, a przede wszystkim wyjaśnieniem związku między morderczyniami a ich ofiarą. Gorris zamiast oczywistego pytania „czym zasłużył sobie sklepikarz na swój los?", zastanawia się nad tym „co sprawiło, że trzy kobiety, które przypadkowo spotkały się w tym samym miejscu, postanowiły dokonać zbrodni?"⁶. Nierzadko wracamy do tych samych scen, gdyż Janinę wielokrotnie od-

1

   Zob. Anneke Smelik, And the Mirror Crackcd: Fcminist Cinema and Film Thcory. Pelgrave: Macmillan 1998, s. 95.

2

   Zob. Maggie Humm, Feminism and Film. Hdinburgh: Edinburgh University Press 1997, s. 102-105.

3

   Smelik, dz. cyt., s. 97.

4

Zob. E. Ann Kapłan, Milczenie jako opór kobiety. Tl. A. Hetman. „Film na Świecie" 1991, nr 384, s. 28, 30.

5

^s Zob. Smelik, dz. cyt., s. 101

6

Zob. Mary C. Gentile, Fcminist or Tendentious? Marleen Gorris' „A Qucstion of Silence". W: tejże, Film Feminisms: Thcory and Practice. Westport: Greenwood Press 1985, s. 162-163.