63617 Zdjęcie1305

w

djmą wytną od Jednostki władz* morahu ooś6 tą Jednostko uznaje. Tylko apolecU$^®^ jest obdarzone niezbędnym autorytetem, aby nowić prawo i wskazywać namiętnościom punkt, poza który nie powinny wychodzić". * _

K'"* ■*' tji myśli liberalnej przeciwstawił Durk-apołeanej regulacji, kontroli, przymusu, ładu, _wnomii"iCelowo wprowadziliśmy tutaj wszystkie te tenmny, gdyż w gruncie rzeczy, wszyst- L kie mogą iłutyć do oznaczenia sprawy, którą w tyciu społecznym Durkheim przede wnyitkim akcentował Nie miałoby sensu zastanawiać sią nad tym, który z tych terminów jest najbardziej odpowiedni, ani tym bardziej roztrząsać w tym miejscu wszystkich wieloznaczności pojęcia^.przy-musjp_Qleczny", jtajcząściej przez autora “Samo-'tójSwoftwanego. Mówiąc o terminologii, godzi f-:    się~tu jedynie zaznaczyć, ił Durkheim^nic używał

przeważnie słowa „przymus” w jego .znaczeniu potocznym, ^wielokrotnie protestując przeciwko pomawianiu go o wyolbrzymianie roli .przymusu fizycznego w życiu społecznym. „Przymuso-'    wym” charakterem odznaczają sią wszystkie zja

wiska społeczne (jest to zresztą jednym z podstawowych kryteriów ich wyodrębniania), wszystkie .wyobrażenia zbiorowe" niezależnie od tęgą, _f w jaki sposób zostają narzucone jednostce.

Mając za swoje źródło społeczeństwo, są one w tym sensie „zewnętrzne" wobec niej. Ale tylko w tym sensie. Tzw. glos wewnętrzny Czy sumienie chrześcijanina będą zjawiskami nie mniej „przymuso-i wymi” od policji. Co więcej, przymus społeczny to dla Durkheima przede wszystkim przymus moralny. IWarto też zauważyć, ii Durkheim na ogół nie używa terminu przymus wartościująco: owe oddziaływanie społeczeństwa na jednostkę jest dla I niego po prostu faktem, którego oceny nie po-\ dejmuje. Z tego powodu słuszność ma, być może ¹

Alpcrt, inlecając użycie terminu „regulacji" jako mniej obciążonego niepożądanymi skojarzeniami.¹1 [Najważniejsze wszakże jest dla nu to, iż we-¹ dług Durkhcima podstawową funkcją społeczeństwa {czy grupy społecznej) jest regulowanie sposobu myślenia 1 działania należących do niego jednostek] Bardzo wyraźnie widać to na przykładzie koncepcji pedagogicznej autora I/education L morale, krytykowanej słusznie (ostatnio przez ' J. Piigeta) u to, iż sprowadza proces wychowaw-l.i 'czy do jednostronnego oddziaływania rodziców [J ' i wychowawców na dziecko, wykluczając możli-wość nie tylko „swobodnegoTózwoju", o jakim | pisał Spencer, alf także jakiegokolwiek wspóidzia-| łania wychowawcy i wychowywanego. Podobne źródła miała społeczno-polityczna doktryna Durk-, heima, zalecająca korporacje jako środek przezwy-?. I ciążenia społecznej dezintegracji poprzez rozcią-_i gniącie kontroli zbiorowości na wszystkie dziedziny ludzkiego żyda. Ale owa regulacyjna rola 'społeczeństwa wystąpiła, oczywiście, najpełniej w socjologicznych analizach autora Zasad metody socjologicznej. Tak wiąc na przykład zajiwestią m* główną książki^ podziale pracy społecznej można H poczytywać rolą prąw.a jako czynnika społecznej regulacji. Książka O samobójstwie podejmuje ten sam problem odnośnie do „moralności, a praca i Elementarne formy życia religijnego w stosunku

do rellgil w szerokim — jak wiemy — tego słowa rozumieniu.""

Nie będziemy tu, rzecz jasna, w stanie przedstawić wyczerpująco całej tej problematyki—tym bardziej że Durkheim traktował o niej również w wielu innych pracach, uwzględniając mniej lub bardziej szeroko mnóstwo innych zjawisk, takich na przykład jak język, sztuka, nauka czy gospodarka. Ograniczymy sią tedy śladem Alperta¹ do omówienia kultu religijnego, ponieważ przy-

¹H. Alpert: Emila Durkheim and hi* Sodology, New York 1939, 1. 191-192,

¹ Por. op. dl., s. 198 i nast.

27

1

B, Durkheim: U Suicidr. Stude di sociolooie rv>* tt 10-192 nin. wyboru.    ^por‘