65446 skanuj0012 (182)

c) Wrodzone człowiekowi zdolności poznawcze

Człowiek jako istota psychofizyczna posiada dwie różne władze poznawcze. mianowicie, rozum (intelekt) i zmysły. Jednakowoż w badniach filozoficzno-ctycznych zastosowanie może mieć tylko rozum. Mimo to akty poznawcze, jakie spełnia on w tym zakresie, są tego rodzaju, żc pozwalają wyodrębnić dwie różne funkcje: poznanie ściśle rozumowe oraz doświadczenie.

Termin poznanie ściśle rozumowe oznacza w etyce, podobnie jak w innych dyscyplinach filozoficznych, właściwą wyłącznie człowiekowi zdolność myślenia abstrakcyjnego, dzięki czemu tworzy on ogólne pojęcia etyczne i odpowiednie zasady postępowania. Wypada wszakże przy okazji zaznaczyć, żc „myślenie abstrakcyjne” rozumieć należy inaczej, aniżeli sugerują to upowszechniane slogany. W autentycznym rozumieniu oznacza intuicyjną zdolność ujmowania przez intelekt w konkretnych zmysłowych wyobrażeniach istotowego rd/.cnia poznawanych bytów, dzięki czemu tworzone przez nic pojęcia stanowią ogólny, ale wiemy, intelektualny obraz obiektywnego świata bytów, w tym także bytów moralnych.

Nieco inaczej przedstawia się spraw-a z terminem „doświadczenie”. W filozofii wyraża on zazwyczaj ogół danych uzyskanych za pomocą zmysłowych władz poznawczych. W etyce natomiast do kategorii doświadczenia zalicza się refleksję, jakiej człowiek dokonuje nad własną św iadomo-ścią moralną i jej ideami, czyli zdolność uśw iadamiania sobie stanów własnej świadomości moralnej. Są to więc akty intelektualne, a nic zmysłowe, /w rócone ku równic intelektualnym aktom mającym za przedmiot od-powicdnic treści moralne.

Zasadniczą postacią doświadczenia etycznego jest oczywiście dośw iad-czenic wewnętrzne. Dostarcza ono danych o własnych treściach moralnych przeżywanych, czyli uświadamianych sobie przez poszczególne jednostki. Doświadczenie takie zachodzi np. wówczas, kiedy sam sobie uświadamiam. że uważam kłamstw o za rzecz złą albo że postąpiłem dobrze mó-wiąc prawdę, mimo żc musiałem przezwyciężyć uczucie strachu.

Są wszakże podstawy, aby również w etyce mówić o doświadczeniu zewnętrznym. Trzeba jednak pamiętać, że w gruncie rzeczy chodzi znowu o zespół treści wewnętrznych, czyli intelektualnych przeżyć różnych jednostek. Doświadczeniem zewnętrznym stają się one wtedy, kiedy zostają odpowiednio uzewnętrznione, czyli zobiektywizowane (np. za pomocą mowy lub pisma) i w ten sposób udostępnione poznaniu innych osób.

I Oświadczenie zewnętrzne może być dwojakie potoczne oraz nauko* wi* Pierwsze zawiera dane uzyskane od ludzi przy różnych okazjach co

•    l/icnnego życia, drugie natomiast gromadzi rezultaty badań nad świado-••• • .* iq moralną całych grup społecznych, opracowane przez naukowców i. prezentujących takie dyscypliny szczegółowe, jak etnologia, historia •'i.iz .ocjologia. Szczególnie doniosłą rolę pełnią tu relacje naukowe zdali- ■ sprawę z pojęć i zasad moralnych funkcjonujących w charakterze spo-l. me obowiązujących kodeksów moralnych. Dla rozszerzenia perspek-i. a > doświadczenia etycznego, a przede wszystkim zagwarantowania mu miększej obiektywności, zewnętrzne doświadczenie naukowe ma dccy-du|.|ic znaczenie.

Podkreślić wreszcie należy, żc wtyeksponowanie w definicji etyki poznawczej roli doświadczenia i rozumu rozszerza i precyzuje podstawy spMWłt/alności stwierdzeń etycznych. Oparcie się na tych dwóch filarach ludzkiego poznania stawia etykę chrześcijańską w'opozycji zarówno do

•    i,« nogo empiryzmu. jak też etycznego racjonalizmu. Zakłada jednak au-i. lityczne rozumienie poznawczych uzdolnień ludzkiego intelektu, dzięki ki.‘nvm leży w jego mocy wydobywać z konkretu zmysłowego poznania u. .i o charakterze uniwersalnie ważnych pojęć etycznych.

Vimktura podanej definicji

I Ogólne określenie przedmiotu materialnego i formalnego

W myśl filozofii tomistycznej poprawnie zbudowana definicja winna za-i*i.ii składniki, które określają trzy podstawowe aspekty odpowiedniej na-uki, w naszym wypadku etyki, a więc jej przedmiot materialny, formalny oraz miła Ponieważ wśród autorów tomistycznych zachodzą pewne różnice a pojmowaniu terminów ..przedmiot materialny” oraz ..formalny", zacząć wy-i i.l.i od ustalenia, którym spośród kursujących między nimi znaczeń będziemy się posługiwać.

Przez przedmiot materialny nauki (obieclum materiale) rozumie się, na .•>••■1 zgodnie, pewną określoną klasę przedmiotów, którymi dana nauka zaj-inu|c się w swoich badaniach. Przedmiot materialny danej nauki stanowi więc swego rodzaju materiał wymagający z jej strony teoretycznego opracowania. Na v zym to opracowanie polega, o tym informuje jej przedmiot formalny.

Przedmiot formalny nauki jest podwójny: treściowy oraz metodologiczny IW terminologii scholastyczncj: obieclum for małe quod oraz obieclum for-małe tub quo) Pierwszy z nich wyrażą odpowiednią stronę względnie aspekt