66624 skanowanie0018 (58)

74 Anna Burzyńska

że „dyskurs literacki jest retoryczny, wielogłosowy i intertekstu-alny” oraz iż został on „uwarunkowany przez instytucje i różnorodne [lokalne] interesy”⁷⁰. Zdaniem Stevena Greenblatta główną właściwością nowej poetyki miała być rezygnacja z wszelkich systemowych aspiracji, a w zamian - proponowanie rozmaitych języków opisu dzieła literackiego.

Projekty zreformowania poetyki podjęte przez Nowych Hi-storystów, postulaty Hillis Millera, Leitcha czy Cullera stanowiły już wyraźne zapowiedzi owej wspomnianej głębszej i szerszej przemiany wiedzy o literaturze - przemiany o charakterze para-dygmatycznym. W wyniku tej przemiany, - po teorii nowoczesnej i ponowoczesnej — wyłoniła się aktualna postać teorii literatury, którą nazywamy teorią kulturową. Jest to teoria, w ramach której, niejako wbrew jej nazwie, na plan pierwszy wysuwa się nie tyle teoretyzowanie, ile rozmaite praktyki interpretacji uruchamiające zróżnicowane konteksty kulturowe, w jakich uczestniczy tekst literacki. Tworzy ona otwarty zbiór różnych, zmiennych historycznie i kulturowo języków interpretacji, dzięki którym dokonują się rekontekstualizacje tekstów literackich.

5. Od badań kulturowych do teorii kulturowej

Teoria kulturowa jako określona faza w dziejach teorii literatury nie korzystała oczywiście tylko z doświadczeń poststruk-turalizmu. Jej bogate zaplecze stanowiły również wspomniane już tzw. badania kulturowe - dyscyplina, która swoim zasięgiem obejmowała wiele dziedzin humanistyki.

Źródeł badań kulturowych doszukiwać się można na samym początku wieku XX - na przykład w pracach niemieckiego socjologa i filozofa Maxa Webera - pioniera tzw. socjologii wiedzy. Weber stał na stanowisku, że zjawiska społeczne nie są uzależnione tylko od czynników ekonomicznych, lecz także od

⁷⁰ V.B. Leitch, s. 83. Nietrudno dostrzec tu także inspiracje Bachtinowskie, ujawniane zresztą przez większość badaczy tego nurtu.

rozmaitych idei, dlatego też w jego koncepcji obszar zainteresowań socjologii: fakty, zachowania i normy społeczne, został powiązany z aktami rozumienia - nadawania sensu i interpretacji. U początków tych badań znaleźć można również takie nazwiska, jak np. filozofa niemieckiego Georga Lukac-sa z jego wydaną w roku 1922 Historią i świadomością klasową,, w której rozwijał m.in. koncepcję „urzeczowienia” jednostki ludzkiej i opresywnej funkcji gospodarki towarowej. Jak - następnie - Karla Mannheima i opublikowaną przez niego w 1929 roku Ideologią i utopią, w której wprowadzając do socjologii wiedzy zwracał uwagęjpa konieczność badania społecznych uwarunkowań zarówno teorii jak i sposobów myślenia w ogóle. Jak - wreszcie - Antonio Gramsciego i jego Zeszyty więzienne (1929—1933), w których tworzył m.in. podstawy dla ideologicznej analizy kultury. Bardzo ważną rolę dla badań kulturowych spełniły także prace filozofów niemieckich Waltera Benjamina i Theodora W. Adorno. W przypadku Benjamina doniosłe znaczenie miało/ Dzieło sztuki w do-bie mechanicznej reprodukcji (z 1934 rofe^)~^:^faba zwracaj ą-ca uwagf^iaspołeczne uwarunkowania praktyk artystycznych i zależność kondycji dzieła sztuki od historii społecznej. Gdy zaś chodzi o Adorno, ważną funkcję spełniła wydana wspólnie z Maxem Horkheimerem Dialektyka Oświecenia (1947), poświęcona m.in. przemysłowi kulturalnemu jako produktowi rozumu instrumentalnego.

Dla powojennych początków badań kulturowych niezwykle inspirujące okazały się też publikacje badaczy angielskich - Richarda Hoggarta (The Uses of Literacy z 1957 roku) oraz Raymonda Williamsa (Culture and Society: 1780—1950 z 1958 roku). Obydwaj badacze (o zdecydowanie lewicowych poglądach) analizowali relacje między społeczeństwem i kulturą, koncentrując się zwłaszcza na kulturze popularnej i na środowiskach robotniczych. Właśnie Hoggart razem ze Stuartem Hallem założyli w 1964 roku w Birmingham Centrum Współczesnych Badań Kulturowych (Centre for Contemporary Cul-tural Studies), które stało się pierwszą instytucją konsekwentnie nastawioną na tego rodzaju badania i którego organizację