DSC01243

W Anna Burzyńska

że „dyskurs literacki jest retoryczny* wielogłosowy i intertekstur \ alny” oraz iż został on „uwarunkowany przez instytucje i różnorodne [lokalne] interesy"⁷⁰. Zdaniem Stevena Greenblatta głów-] ną właściwością nowej poetyki miała być rezygnacja z wszelkich systemowych aspiracji, a w zamian - proponowanie rozmaitych*; języków opisu dzieła literackiego.

Projekty zreformowania poetyki podjęte przez Nowych Hi- i storystów, postulaty Hillis Millera, Leitcha czy Cullera stanowi-ły już wyraźne zapowiedzi owej wspomnianej głębszej i szerszej przemiany wiedzy o literaturze - przemiany o charakterze para-dygmatycznym. W wyniku tej przemiany - po teorii nowoczesnej i ponowoczesnej - wyłoniła się aktualna postać teorii literatury, którą nazywamy teorią kulturową: Jest to teoria, w ramach której, niejako wbrew jej nazwie, na plan pierwszy wysuwa się nie tyle teoretyzowanie, ile rozmaite praktyki interpretacji u fu- j chamiające zróżnicowane konteksty kulturowe, w jakich uczestniczy tekst literacki.-Tworzy ona otwarty zbiór różnych, zmień- ‘ nych historycznie i kulturowo języków interpretacji, dzięki któ- : rym dokonują się rekontekstual izacje tekstów literackich. *

5. Od badań kulturowych do teorii kulturowej

Teoria kulturowa jako określona faza w dziejach teorii litera- j tury nie korzystała oczywiście tylko z doświadczeń poststruk- • turalizmu. Jej bogate zaplecze stanowiły również wspomniane j już tzw. badania kulturowe - dyscyplina, która swoim zasięgiem I obejmowała wiele dziedzin humanistyki. .

Źródeł badań kulturowych doszukiwać się można na samym i początku wieku XX - na przykład w pracach niemieckiego so- J cjologa i filozofa Maxa Webera - pioniera tzw. socjologii wie-dzy. Weber stał na stanowisku, że zjawiska społeczne nie są j uzależnione tylko od czynników ekonomicznych, lecz także od |

⁷⁰ V.B. Leitch. s. 83. Nietrudno dostrzec tu także inspiracje Bachtinowskie, Ujawniane zresztą przez większość badaczy tego nurtu.

Szmaitych idei, dlatego też w jego koncepcji obszar zainteresowań socjologii: fakty, zachowania i normy społeczne, zorał powiązany z aktami rozumienia - nadawania sensu i in-jrpretacji. U początków tych badań znaleźć można również Bcie nazwiska, jak np. filozofa niemieckiego Georga Lukac-fz jego wydaną w roku 1922 Historią i świadomością klotową, w której rozwijał m.in. koncepcję „urzeczowienia” jed-ibśtki ludzkiej i opresywnej funkcji gospodarki towarowej. __ następnie - Karla Mannheima i opublikowaną przez nie-row 1929 roku Ideologią i utopią, w której wprowadzając do łcjologii wiedzy zwracał uwagęna konieczność badania spo-fcćżnych uwarunkowań zarówno teorii jak i sposobów myśle-Ifai w ogóle. Jak - wreszcie — Antonio Gramsciego i jego Ze-gyty więzienne (1929-1933), w których tworzył m.in. podsta-dla ideologicznej analizy kultury. Bardzo ważną rolę dla jadań kulturowych spełniły także prace filozofów niemie-Scich Waltera Benjamina i Theodora W. Adorno. W przypad-Benjamina doniosłe znaczenie miało Dzieło sztuki w do-)ie mechanicznej reprodukcji (z 1934 roku) - praca zwracająca uwagę na społeczne uwarunkowania praktyk artystycznych [zależność kondycji dzieła sztuki od historii społecznej. Gdy saś chodzi o Adorno, ważną funkcję spełniła wydana wspól-lie z Maxem Horkheimerem Dialektyka Oświecenia (1947), poświęcona m.in. przemysłowi kulturalnemu jako produktowi gozumu instrumentalnego.

Dla powojennych początków badań kulturowych niezwy-Skle inspirujące okazały się też publikacje badaczy angielskich jp Richarda Hoggarta {The Uses of Literacy z 1957 roku) oraz Raymonda Williamsa (Culture and Society: 1780-1950 z 1958 roku). Obydwaj badacze (o zdecydowanie lewicowych poglą-|dach) analizowali -relacjo międgyspołeezcństwcm i *^,kulturą; koncentrując się zwłaszcza na kulturze popularnej i na środowiskach robotniczych. Właśnie Hoggart razem ze Stuartem fHalłem założyli w 1964 roku w Birmingham Centrum Współczesnych Badań Kulturowych (Centre for Contemporary Cul-mtral Studies), które stało się pierwszą instytucją konsekwentnie nastawioną na tego rodzaju badania i którego organizację