67002 Zdjęcie1339 (2)

niej sakźnośct między dziedzinami wliKITZH nymi. I Durkheim założenie (akie rzeaywikU przyjmuje l to — Jak *ię zdaje — w jego wersji najbardziej skrajnej, (zn. skłonny jest uważać, podobnie Jak niektórzy późniejsi (unkcjonaliki, U wszystkie właściwie elementy życia społecznego aą w normalnych warunkach funkcjonalne w stosunku do całości, a zmiana jednego z nich nieuchronnie pociąga za sobą zmianą wszystkich innych. Ta płodna pod wieloma wzglądami teza była U»iJak najbardziej teoretyczną, a w dodat-' wlezą dość niebezpieczną, bo grożącą eliminacją doniosłej problematyki, jaka nasuwa sią wtedy, gdy dopuszcza sią na przykład możliwość nieod-powiedmości różnych dziedzin żyda apołecz-go i wynikających stąd konfliktów. Z niektórych niebezpieczeństw sam Durkheim zdał sobie zresztą sprawą, modyfikując w artykule Dtux lois de Tłootation pensie swoje wcześniejsze poglądy na wartość prawa karnego Jako bezpośredniego wskaźnika solidarności społecznej. Wszelako, niezależnie od takich lub innych szczegółowych poprawek, założenie podstawowe nie uległo zmianie, związek zaś programu metodologicznego i teorii społeczeństwa wydaje sią niewątpliwy.

Hasło traktowania faktów społecznych jak rzeczy było zbyt wielopłaszczyznowe, aby możliwa była jego Jednoznaczna ocena. Poza zaleceniami metodologicznymi w ścisłym tego słowa znaczeniu (korzystanie z obiektywnych wskaźników) była w nim prawda dziś już, abstrakcynie rzecz biorąc, banalna, ii uczony pracuje na granicy świata nieznanego, a także pozytywistyczna utopia nauki społecznej, wyzwolonej od wszelkich czynników pre-racjonalnych i prenaukowych. Ale i w tej utopii połączone zostały ze sobą różne rzeczy. Po pierwsze, natrafiamy tam na niechąć do „ideologii” niechęć, która wszakże może oznaczać tylko to o czym chyba myślał Marks, kiedy pisał: „Przesłanki, od których zaczynamy, nie aą dowolne, nie są dogmatami — są to przesłanki rzeczywiste od

^rabować woźna tylko w wyobraźni ^W*rte<rv*^{,sle osobn}^> P działanie I materiał-

w to ^,0S w W⁰'^{uriwno te}'^ktirt i^ui a*

** i te, które wytworzyły iwę wlane dzia-fWjcit,, przesłanki te daje się wlec uaialió w dro-jjejsto empirycznej".¹ Po drugie, mamy tam u czynienia a ostrym tprzeciwem wobec rozpadania zjawisk społecznych w kategoriach tego,

_{0 pyt powinno, nie zai tego, co było i Jest,

11 lii myśli bodziemy mogli się zgodzić, jeżeli uwzględnimy, iż — jak się to okaże w ostatnim rozdziale - Durkheim nie starał się bynajmniej odgrodzić socjologii od praktyki społecznej, ale zabiegał tylko o to, by dostarczała ona ścisłej wiedzy o taktach, nie zai spekulatywnych programów; konkretnych diagnoz, a nie abstrakcyjnych tor-ad Z podobni tendencje spotykamy się chyba u Lenina, podkreilajgcego, że,Marks od początku swej literackiej i rewolucyjnej działalności sprecyzował najwyraźniej swe wymagania wobec teorii,

socjologicznej: powinna ona ściśle przedstawiać

proces rzeczywisty - i nic ponadto", * Po tracie,

znajdujemy u Durkheima wiarę, ii socjologia tyl

ko o tyle może być nauki, o ile potrafi uniezależnić «

się od sposobu mydlenia pana Tout le Monde, o ile

potrafi wznieść się ponad aktualne konflikty in-

tersów i opinii, jakie wynikają z „patologicznego"

stanu społeczeństwa, a więc na przykład walki klas. Tu zaczyna się problem. Tu zaczyna się uto

pia, która zabarwia w rezultacie cały naukowy

program Durkbeima.

Na pierwszy rzut oka trudno jest zrozumieć, w jaki sposób mogła się w durkheimizmie znaleźć tego rodzaju idea. Mało jest bowiem systemów, w których tak silny nacisk byłby położony na społeczny charakter ludzkiego poznania. Jeżeli człowiek w ogóle może być racjonalistę, to

¹ Ideologia niemiecka, cyt wyi, s. 21. i w. i Lenin: Co to są „przyjaciele ludu.... cyt wju

tik