67143 IMG$31 (4)

perswazją i które — ogólnie rzecz biorąc — czuje się zadowolone, gdy zachowuje się niewłaściwie. Słowem — pisze J. Konopnicki (1971, s. 22) — kogo nde możemy poprawić, nie powinniśmy również uważać za niedostosowanego”.

Ciekawe stanowisko w sprawie określania dzieci trudnych do wychowania zajmują M. Przełącznikową i M. Susułowska. Twierdzą one (1974, s. 237), że „termin trudności wychowawcze, aczkolwiek rozumiany subiektywnie i niejednoznacznie, okazuje się użyteczny, ze względu na swą funkcjonalność, stanowiąc pomost między techniczną i niedostępną dla ogółu rodziców terminologią psychiatryczną i psychologiczną, a językiem potocznym”. Terminu tego używają zamiennie z pojęciem nieprzystosowanie społeczne, przez co rozumieją trudności przystosowawcze lżejszego stopnia. Natomiast pojęcie niedostosowanie społeczne łączą ze zjawiskiem wykolejenia się i przestępczością nieletnich. Tak więc dzieci nieprzystosowane społecznie wymagają oddziaływań pedagogicznych, a dzieci niedostosowane społecznie specjalnych zabiegów resocjalizacyjnych. Do grupy tych o-stafcnich zaliczają M. Przetacznikowa i M. Susułowska przede wszystkim psychopatów i charakteropatów oraz wszystkie te dzieci, które nie wykazują cech psychopatycznych ani też żadnych zmian organicznych, lecz uwikłane są w głębokie zaburzenia osobowości powstałe z różnych przyczyn.

Również w piśmiennictwie zagranicznym nie ma zgodności, co do jednoznacznego rozumienia trudności wychowawczych. Najczęściej jednak utożsamia się je z określonymi sposobami zachowania się dzieci i młodzieży (por. Wegner H., 1962, s. 329; Ey-ferth K., 1970, s. 406; Havers N., 1981, s. 15—21). Tylko niewielu autorów rozumie przez nie pewne cechy osobowości, jakimi wyróżniają się uczniowie trudni od pozostałych (np. Klink J. G., 1962, s. 11).

Mniej więcej od 15—20 lat — obok nazw trudności wychowawcze i nieprzystosowanie lub niedostosowanie społeczne — używa się dość powszechnie pojęcia zaburzenia w zachowaniu (por. Schultheis J. R., 1974). Niektórzy nawet wyraźnie preferują to ostatnie pojęcie (Klauer K. J., 1970) lub pojęcie nieprzystosowanie społeczne (Przetacznikowa M. i Susułowska M., 1974). Przyjmuje się tu, iż nazwy te pozbawione są zbyt pejo-

ratywń ego ich zabarwienia (znaczenia), które kojarzy się nieuchronnie z trudnościami wychowawczymi. Rozumowanie takie wydaje się tylko pozornie słuszne. Każdy bowiem termin, odnoszący się do pewnych zjawisk społecznie niepożądanych lub braku czegoś, będzie z konieczności budził z czasem wyraźnie mieszane uczucia. Toteż współcześnie wszystkich trzech nazw używa się na ogół zamiennie, przy czym pedagogowie częściej odwołują się do pojęcia „trudności wychowawcze” lub „nieprzystosowanie społeczne", a psychologowie i psychiatrzy wolą posługiwać się terminem „zaburzenia w zachowaniu”.

W obecnym opracowaniu używać się będzie przede wszystkim pojęcia trudności wychowawcze nie tylko ze względu na wspomnianą jego funkcjonalność i na ogół częste posługiwanie się nim w literaturze naukowej (por. Han-Ilgiewicz N. 1961; Redl F., 1974; Koczetow A., 1977), lecz także z tej prostej racji, że nie ma — jak dotąd — jednomyślności również w sprawie takich nazw, jak nieprzystosowanie lub niedostosowanie społeczne czy zaburzenia w zachowaniu. W użyciu są również inne pojęcia, używane zamiennie z trudnościami wychowawczymi, mianowicie zaburzenia emocjonalne, moralne zaniedbanie lub zagrożenie. Są one jednak jeszcze mniej „ostre” i z większym ubocznym zabarwieniem emocjonalnym w sensie pejoratywnym niż pozostałe nazwy 'dotyczące niepożądanych zachowań uczniów.

Przyjmuje się tu także, iż trudności wychowawcze w szkole/ są pojęciem typowo pedagogicznym, a takie pojęcia, jak nieprzystosowanie społeczne, zaburzenia w zachowaniu czy zaburzenia emocjonalne mają charakter głównie w znaczeniu socjologicznym, psychologicznym lub psychiatrycznym. Pomimo to, będę ich używał jako pojęć zamiennych z trudnościami wychowawczymi. Pojęciom tym nadaję więc takie same znaczenie, bowiem odnoszą się one przede wszystkim do zachowań uczniów, sprzeniewierzających jńę określoinym regułom (zasadom, normom) postępowania obowiązującym w szkole i klasie szkolnej, a jednocześnie uchodzą za uciążliwe i niepożądane zarówno dla nauczycieli i klasy jako grupy społecznej, jak również dla poszczególnych uczniów i samego ucznia trudnego. .Zachowania te stają się trudnościami wychowawczymi z reguły dopiero z chwilą uświadomienia ich sobie przez nauczyciela lub wychowawcę