68432 P1240325

50

bransolet. Do odsltny A naloty Jodyny na Sioniach polskich okaz    zloty

Płótna aa Zlani PyrayckioJ (to skarbu)* posiadający stosunkowo    aato

•oszerzono końce. Wras z przylegającymi partiami korpusu są ono pokryte zróżnicowaną ornamentyką (grupy kresek poprzecznych 1 ukośnych* trójkątów* wzdłużne limie « punktów).

Taśmowa ty* częściowo obrabiany mechanicznie korpus Jest cechą    wy.

rótniającą odm! a n jr B. Obejmuje ona w zbiorze polskim 4 egzemplarze Słoto z 3 stanowisk - zest. 13 (2 skarby 1 1 znalezisko pojedyncze)* tu-•łsiot 5 egzemplarzy brązowych z 2 skarbów i 1 cmentarzyska (zest. 16).Krawędzie taśmy są na ogól podniesiono od wewnątrz. Silniej nil w odmianie A poszerzone kadro bywają wydrążono* przybierając formą t rąbkowa tą albo lejkowatą. Zdobnictwo trzyma się głównie tradycyjnej strefy* zmienia Jednak swą stylistyką. Końce bransolet są zewnętrznie profilowane przez poprzeczne leberkowanls* niekiedy podkreślone punktowaniem (Lębork* Stara Rudnica) lub kia skowaniem (Orlo). Zaakcentowany Jest ryta ornamentu - przez wprowadzenie me top wypełnianych grupa* i kresek poprzecznych 1 podłużnych (Lębork), kresek poprzecznych 1 zygzaków (Szczecin- Klęskowo* Orlo)* kro sok poprzecznych 1 łuczków (staro Rudnica). Według E. Sprockhoffs przypomina to manierę zdobniczą wywodzącą się z kręgu wytwórczego kultur osad palowych²⁹. Sporadycznie zdobnictwo wkracza na środkową część korpusu* ograniczając się do partii przykrowędnych taśmy (Brudzew). Absolutny wyjątek stanowi okaz z Buku* zupełni# pozbawiony ornamentacji• Odnotujmy Jeszcze* że bransolety brązowo ze Szczecino-Klęskową są u E. Sprockhoffs opon 1 maml dwóch różnych pod odmian (2a 1 2b)^?9. W klasyfikacji generalnej Jest to moment mało istotny. O masywno.'-cl niektórych przed stewie leli    odmiany B

świadczy waga okazu złotego z Lęborka* wynosząca 140 g (egzemplarz kruszcowy ze Starej Rudnicy tylko 30 g)*

c-kształ tnośr- profilu bransolet odmiany B uwydatnia się z czasem coraz bardziej* prowadząc w afekcie do maksymalnego zbliżenia się krawędzi taśmy do siebie. Odmiana C. bo o niej nowa* ma zatem rurkowato swinlęty korpus z cienkiej* trybowanej blachy. Bransolety należąca do tejże odmiany spraw^a*ją wreżenle .wydętych*. Przy małej wadze i małej materiałochłonności bransolety osiągają znaczna gabaryty. Jednocześnie są bardzo delikatne 1 mało odporna mechanicznie* stąd notorycznie występujące deformacje (zgniecenia* wygięcia* złamania)* Duża* puste trąbkowate końce ozdób wykonane są w odlewie 1 przy lutowane do korpusu • Pogłębia się wyraźnie ich profilowanie* skomponowane z ornamentyką (dookolne    źnberka

pokryte poprzecznymi nacięciami). Utrzymuje się nadal strefowy    układ

zdobin na prrykcroowych partiach korpusu (grupy żłobków    poprzecznych*

trójkątów* zygzaków* motyw leżącego krzyża). Obficiej dekoruje się kra-

^ZiłSprookhoff 3936* t. X* a* 182. ²⁹Sprookhoff 1934. t. X, a. W/. ^°Koealana 1937, a* 4.

wędzie podłużne korpusu (pasma drobnyoh łuczków, ząbków, rzęsek, jodełek, punktów). Do odmiany C w materiałach z ziem polskich należy 17 bransolet ze złota - zest. 14 (4 znaleziska pojedyncze, 1 o nieokreślonym    charak

terze, 4 skarby) oraz 3 okazy z brązu - zest. 17 (1 stanowisko o nieokreślonym charakterze).

Nie umiemy określić bliżej formy 2 bransolet złotych (z 2 stanowisk seat. 15), dlatego też nie bierzemy ich pod uwagę przy klasyfikacji szczegółowej •

W zakresie formy wersja złota i wersja brązowa wykazują pewne różnice. Egzemplarze brązowe cechują nieco większa nasywnośći ogólnie rzadziej spotyka się głębokie drążenie końców bransolet i to tylko w okazach późnych odmian^'•

Zasięg geograficzny bransolet z pieczątkowatymi końcami jest ardzo obszerny (napa III). Granicę zachodnią zakreślają znaleziska ze r* .rwika-Nolsstymi, znad dolnej Łaby i llmenau. Pojedyncze stanowiska nob ,e się w dorzeczu środkowej Łaby, przy ujściu Solawy (południowo-zachodni skraj zasięgu). Obfita jest reprezentacja meklembursko-brandenburska, .podobnie jak skandynawska (głównie wyspy duńskie, północna Jutlandia, południowo-zachodnia Szwecja). Do wyjątków należą znaleziska z Norwegii i Finlan

32

dii

Struktura przestrzenna typu w międzyrzeczu Odry i Wisły przedstet a

się następująco: stanowiska z bransoletami koncentrują się przede wszystkim w pasie pobhzeżowym Bałtyku - od ujścia Odry do Zatoki Gdańskiej, a ich dyslokacja jest stosunkowo nierównomierna. Ne południe od linii tzw. garbu pomorskiego znajdują się tylko 2 stanowiska z Pojezierza HrśliborrJciego,

1 z Pojezierza Krajeńskiego oraz 1 z południowo-wschodniej Wielkopolski. Skrajnia wachodni punkt zasięgu genenlnego wyznacza stanowisko    zr*wl

dolnej Łyny (dawn. Gross Schónau, Kr. Gerdauen, raj. ŹeleznodorjŁi j -RFSRR).

JUŻ 0. Ross inna zauważył, że o ile w Niemczech 1 Skandynawii dominują odmiany masywne, o tyle na obszarach położonych na wschód od Odry mają przewagę okazy puste⁵⁵. Z tą obserwacją konweniuje fakt występowania jedynego na ziemiach polskich przedstawioiela odmiany A na Pomorzu Zachodnim. V rozrzucie pozostałych odmian trudno dostrzec jakąś wyraźniejszą prawidłowość. Trzeba odnotować,ii brązowa wersja bransolet znane jest tylko w zachodniej połowie Pomorza i w Wielkopolsce, brak jej natomiast na Pomorzu Wschodnim.

Geneza bransolet z pleczątkowatyal końcami, słusznie wiązana z kulturą nordyjską, skądinąd nadal pozostaje w sferze dyskusji. Poważne kontrower-

⁵¹ I P r o c k h o f f 1956, t.I, a. 184.

■*² K o a s i a a a 1914b, tabl, XVIII (sapa)* 1917, i, 4-5, 7-14* S n r o o k-n o f f 1931b, o. 25, ryo. 37 (mapa)* 1932. s. 55, tabl. 89 (asps)| 1956, t. I, u. 104, t. II, mapa 37* La B a u a o 1934. a. 8, 9, ryo. 2* B a u d o u 1960, a. 66 , 671 S t r u v e 1979, tabl. 64 (sapa) po a. 124,

⁵⁵Xoaslaaa 1917, s, 4-5.