69167 skanuj0014 (117)

zł 4, tylko nieliczne bardziej bogate rzemiosło, jak np. kuśnierze płacili stawkę większą. Według rejestru gospód z roku 1659 kowale byli właścicielami obszernych zabudowań, składających się z kilku izb, czym nawet odbijają od innych rzemieślników. Być może na pewne wzbogacenie kowali wpłynął okres wojen, a więc i wzmożonego popytu na broń, w której wyrobie zapewne kowale uczestniczyli. Inaczej kształtowała się sytuacja rzemiosła kowalskiego w małych miastach. Powodem tego była przede wszystkim mała możliwość uzyskania korzystnych zamówień. Katastrofalnie wprost poza Warszawą, pogarsza się sytuacja kowali w wieku XVII i XVIII, w związku z ogólnym upadkiem gospodarczym kraju, pogorszeniem sytuacji ekonomicznej chłopa oraz rozwojem wielkiej własności, która bądź jest samowystarczalna, bądź wyroby luksusowe sprowadza wprost z zagranicy.

Jeśli chodzi o dawną Warszawę, to w rejestrze z roku 1510 zanotowanych jest 3 kowali. W rejestrze z roku 1640 występuje tu 13 mistrzów cechowych. 2 wdowy po kowalach prawdopodobnie prowadzące warsztaty, oraz 5 kowali — być może — samodzielnych czeladników lub nie zrzeszonych w cechu.

W kontrybucji szwedzkiej z r. 1656 odnotowano 5 kowali mających nieruchomości. Pogłówne z roku 1659 podaje 2 kowali.

Rewizja gospód z roku 1659 wymienia 6 kowali, a z roku 1669 8 kowali. Zgodnie z pomiarem ulic z roku 1700 było w Warszawie 3 kowali posiadających nieruchomości.

Dokument wymiaru podatku łokciowego podaje w roku 1743 1 kowala dla Starej Warszawy, a 6 kowali dla przedmieść. Spis mieszkańców z roku 1754 wymienia 9 kowali.

Według tego samego spisu ilość kowali w stosunku do innych rzemiosł była następująca: kowali 9, cyrulików 12, blacharzy 5, guzikarzy 8. krawców 117, bednarzy 5, malarzy 19, sukienników 1, kuśnierzy 21, szewców 145. zegarmistrzów 6. złotników 22 murarzy 61. ślusarzy 13, piekarzy 24. cieśli 50, stolarzy 24. szklarzy 4. tragarz 1.

Jak wynika z powyższego, kowale stanowili raczej mniej liczną grupę zawodową.

Rzrmkało wiejskie różni się zasadniczo od rzemiosła miejskiego. O Ila to pierwsze spełniało w omawianym okresie rolę właściwie taką. jak>obecnie spełnia przemysł, a więc wykonywało w pewnym stopniu masową produkcją wyrobów nie tylko na zamówienie, ale takie na sprzedał, o tyle rzemiosło wiejskie było bardziej zbliione do roli, jaką spełnia obecnie, a mianowicie usług w pierwszym rządzie o charakterze re-peracyjnym. Niewielka produkcja była wykonywana niemal wyłącznie na zamówienie. Rozproszenie i brak współzawodnictwo. kontroli oraz wymiany doświadczeń powodowała, łc w zakresie wytworów i techniki prac pozostawało ono w tyle /u rzemiosłem miejskim. Dodatkowym czynnikiem były tu stosunkowo mniejsze wymagania nabywcy przeważnie chłopa który bardziej skomplikowane i kosztowniejsze wyroby nabywał w mieście. Rzemioalo wiejskie dzieli sią na gromadzkie. aołtysie i dworskie.

a) Rzemiosło gromadzkie. W naszym wypadku chodzi oczywiście o gromadzkich kowali. Zasada działalności kowala gromadzkiego opiera sią na wzajemnej umowie miądzy rzemieślnikiem i gromadą". Zasadniczy profil jego pracy — to usługi dla mieszkańców danej wsi. Wchodzi tu głównie w grą podkuwanie koni oraz roboty reperacyjne narządzi rolniczych. W znacznie mniejszym stopniu wykonywanie nowych przedmiotów. Z tej grupy rzemieślników wywodzą sią kowale płacący feudałowi daniny w produkowanych przez siebie wyrobach. W okresie gospodarki czynszowej w średniowieczu są oni traktowani w zasadzie jak chłopi, posiadają własne gnspo-darstwo, a praca w kuźni stanowi zającie dodatkowe, pozwala -jące zresztą niektórym z nich na znaczne wzbogacenie afc; i rozwinięcie swego gospodarstwa. Na ogół w tym okresie powinności jego wobec właściciela ograniczają aię do płacenia czynszu bez odrabiania pańszczyzny. W późniejszym okresie w związku z rozwojem folwarków i zwiększeniem wymiaru pańszczyzny kowal gromadzki ma coraz mniejsze szanse utrzy-»