75769 skanuj0024 (148)

Sjenity nie tworzą dużych masywów skalnych jak np. granity; ich występowanie jest również nie tak pospolite jak granitów. W Polsce występują w niewielkich ilościach między Kłodzkiem i Złotym Stokiem oraz w okolicach Niemczy. Mają zastosowanie w budownictwie ogólnym na wszelkiego rodzaju wykładziny, w budownictwie drogowym do produkcji kruszywa.

Dioryt

Dioryt jest skałą o strukturze średnio- i drobnoziarnistej, teksturze zbitej i bezładnej. Zbudowany jest z plagioklazów (głównie oligoklaz-andezyn) oraz amfiboli. Biotyt i pirokseny występują w mniejszej ilości. Sporadycznie może występować skaleń potasowy i kwarc. W zasadzie diory ty są skalami bez-kwarcowymi o barwie szarej, przy większej zawartości minerałów ciemnych są skałami ciemnoszarymi lub prawie czarnymi. Podobnie jak sjenity nie tworzą dużych masywów skalnych. Najczęściej towarzyszą granitom lub granodiorytom, mogą również występować w sąsiedztwie sjenitów. Występowanie diorytów w Polsce związane jest ze sjenitami okolic Niemczy, Złotego Stoku i Kłodzka. Dioryty stosowane są w budownictwie drogowym na kamień łamany i tłuczeń drogowy oraz rzadziej na okładziny, stosowane są również do produkcji kruszywa do betonów i nawierzchni bitumicznych.

Gabro

Gabro jest skałą głębinową o strukturze najczęściej gruboziarnistej, teksturze masywnej i bezładnej. Składa się z plagioklazów (labrador-bytownit) i pi-roksenów, podrzędnie występują amfibole i biotyt. Niektóre odmiany gabra zawierają oliwin. W zależności od składu mineralnego i przewagi jednego z minerałów, wśród gabr wyróżnia się szereg odmian, np. jeśli oliwin występuje w większej ilości, to takie gabro nazywa się oliwinowym. Ze względu na dużą zawartość minerałów ciemnych gabro jest skałą ciemną, najczęściej ciemnozieloną.

Gabra nie są skałami tak pospolitymi jak granity. Mogą jednak tworzyć samodzielnie niewielkie intruzje. Przykładem takiej intruzji gabrowej może być masyw Slęży. Poza tym gabra występują w okolicach Nowej Rudy. Gabra stosowane są głównie jako tłuczeń drogowy.

Skały wylewne: T r a c h i t

Trachity są wylewnymi odpowiednikami sjenitów. Charakteryzują się one strukturą porfirową, rzadko skrytokrystaliczną, teksturą zbitą i najczęściej bezładną. W prakryształach występuje zazwyczaj skaleń potasowy, szare lub różowe ciasto skalne zbudowane jest natomiast ze skaleni potasowych i sodowych, obok których spotyka się w małych ilościach pirokseny, rzadziej biotyt i amfibole. Trachity starszego wieku noszą nazwę porfirów bezkwarcowych. W Polsce występują w Górach Kaczawskich. Stosowane są w budownictwie jako kruszywo.

A n d e z y t

Andezyty odpowiadają składem mineralnym diorytom. Są to skały o strukturze porfirowej, a teksturze zbitej, najczęściej nieuporządkowanej. Na tle szarego lub ciemnoszarego ciasta skalnego, zbudowanego z plagioklazów (oligo-klaz-andezyn) i częściowo z piroksenu, tkwią czarne prakryształy amfiboli i piroksenów. Niektóre odmiany andezytów mogą posiadać jasne prakryształy plagioklazów. Andezyty występują w niewielkich ilościach w Pieninach. Używane są do wyrobu krawężników, kostki, okładzin, kamienia łamanego i tłucznia oraz kruszywa.

Bazalt

Bazalt jest wulkanicznym odpowiednikiem gabra. Jest to najpopularniejsza skała wylewna, charakteryzuje się strukturą skrytokrystaliczną lub porfirową, teksturą zbitą i bezładną. Głównymi składnikami bazaltu są plagioklazy (la-brador-bytownit) oraz pirokseny. Dodatkowo mogą występować amfibole, biotyt i oliwin. Ciemnoszara lub czama barwa bazaltów pochodzi przede wszystkim od rozproszonego magnetytu. W czarnym tle skalnym tkwią prakryształy oliwinu lub piroksenów. Bazalty (mezozoiczne) występują w wielu miejscach na Dolnym Śląsku na obszarze od zachodniej granicy państwa, aż po okolice Opola. Najdalej wysuniętym punktem jest Góra Św. Anny koło Strzelców Opolskich.

Bazalty eksploatowane są głównie w rejonie Jawora, Złotoryi i Dzierżoniowa. Stosowane są przede wszystkim w budownictwie drogowym do wyrobu kamienia podkładowego oraz jako kruszywo. Bazalty wieku paleozoicznego określane są w literaturze, zwłaszcza geologicznej jako d i a b a z y (staropa-leozoiczne) i m e 1 a f i r y (młodopaleozoiczne).

Diabaz ma strukturę bardzo drobnoziarnistą, skrytokrystaliczną lub porfirową, teksturę zbitą i bezładną. Barwa diabazu jest ciemnoszara, prawie czama lub czamozielona. Zielonkawa barwa jest wynikiem starzenia się skały, podczas którego niektóre ze składników ulegają procesom wietrzenia (tu tzw. chlorytyzacja). Diabazy występują w rejonie Krzeszowic (okolice Krakowa) oraz w G. Świętokrzyskich (okolice Łagowa) i na Dolnym Śląsku. Stosowane są jako materiał brukarski i kruszywo.

M e ł a f i r ma najczęściej teksturę porowatą, a strukturę skrytokrystaliczną.. Od bazaltu odróżnia go czerwonobrunatne zabarwienie, będące wynikiem barwiących związków żelaza. W okręgu krakowskim melafiry występują w Regulicach, Alwerni, Rudnie i Miękini. Na Dolnym Śląsku znane są z okolic Wałbrzycha, Kłodzka, Złotoiyi, Lwówka i Jawora. W technice mają zastosowanie podobnie jak diabazy.

Skały żyłowe

Obojętne skały żyłowe praktycznie w inżynierii nie mają żadnego znaczenia. Skały żyłowe o składzie mineralnym odpowiadającym sjenitom zaliczane są jeszcze do kwaśnych skał żyłowych, tj. pegmatytu i aplitu, które zostały opisane wyżej.

31