70752 IMGE29

Do tery o projekcyjnym charakterze systemów symbolicznych i hermę. H ujęcia języka jako świata kształtującego jednostkowe doświadczenia Bernstein dorzuca - za Whorfem - wymiar pragmatyczny, ukazujący kulturowe uwarunkowanie mowy jako działania społecznego.

fcwiązanie ładu symbolicznego, ładu instytucjonalnego (struktury relacji spolecz-oraz ładu działań (sposobów mówienia, ale można je uogólnić na ukształtowane w grapie sposoby robienia czegokolwiek) jest podstawowym warunkiem integracji. Wielką zasługą Durkheima było ukazanie dwóch rodzajów osiągania integracji.

Kody językowe, stanow iące „głęboką strukturę lingwistycznie regulowanej komu-adacji". dają się bezpośrednio wywieść właśnie z typów grupowej solidarności; stanowią zarazem jej efekt i warunek. Właśnie na poziomie grupowym i w związku z teorią Durkheiina dochodzimy do kolejnej podstawowej kwestii: kwestii zróżnicowania kodów językowych. Zróżnicowanie to prezentowane jest przez Bernsteina dokładnie w Durkhei-mowskich kategoriach więzi typu wspólnotowego i typu funkcjonalnego. W tym miejscu również ujawnia się historyczny i synchroniczny sens teorii kodów językowych. (...)

Ryjęcie kodu językowego rozkłada się niejako na trzy wzajemnie uwikłane poziomy: jednostkowy, grupowy i makrospołeczny. Dla rozważenia wzajemnych relacji między tymi poziomami oraz zasad synchronizacji czynnika instytucjonalnego (rola - formy relacji - struktura społeczna) z czynnikiem kulturowym (znaczenia — orientacje poznawcze - centralny obraz świata) oraz z czynnikiem językowym (zdarzenia mowy - sposoby mówienia - język) na każdym z tych poziomów Bernstein przywołuje trzy teorie: Marksa. Durkheima i Meada. Odwołuje się ponadto do wielu innych teorii, w tym Webera i Whorfa.

Powołanie tych teorii jako ..stanowiących implicite punkt wyjścia” [Bernstein B., 1972. s. 156) wskazuje, że z pojęciem kodów wiążą się pojęcia:

a)    osobowości społecznej jako sposobu powiązania ról, znaczeń i zdarzeń mowy na poziomie jednostkowym. Zróżnicowaniu kodów odpowiadać by musiało zróżnicowanie typów osobowości związane ze zróżnicowaniem typów socjalizacji pojmowanej jako instytucjonalizacja osobowości. Przejściu od kodu do kodu na poziomie jednostkowym odpowiadać by musiała zmiana typu osobowości. Generalnie więc rzecz ujmując, z problematyką kodów językowych wiążą się zagadnienia indywidualizacji. tożsamości społecznej, form uspołeczniania;

b)    więzi społecznej jako sposobu powiązania orientacji poznawczych, form relacji społecznych oraz sposobów mówienia na poziomie grupowym. Zróżnicowaniu kodów odpowiadać musi zróżnicowanie więzi społecznej, czynników koordynacji dńiai. ałe i zróżnicowanie pozycji społecznych wyznaczanych przez miejsce przypadające poszczególnym grupom w procesie życia społecznego (nade wszystko w procesie produkcji). Przemiany kodów językowych wiązać się muszą z przemianami form relacji społecznych, które na poziomie jednostkowym z kolei wiązać się ■uczą z przemianami sposobów funkcjonowania jednostki w grupie;

c)    łado społecznego jako sposobu powiązania języka, obrazu świata i struktury społecznej (sposobu produkcji). Pojęcie kodu językowego wiąże się na tym pozio-

^ w sposób podstawowy ze stosunkami władzy określającymi sposób i podmiot ^ndpolizacji systemów symbolicznych; wiąże się więc z pojęciem legitymizacji. (.)

Bernstein przyjmuje, że między poszczególnymi poziomami i w ich obrębie 9| Ijcje elementów mają charakter wzajemny. 1 tak. zmiana społeczna (obejmująca _nlCh wszystkich poziomów) może zacząć się równie dobrze ..od dołu" (np. przez konstytucję nowych znaczeń czy nowe sposoby podejmowania ról), jak _od gk/*. op. przez technologicznie wymuszoną zmianę sposobu produkcji. Jest to o tyle zrana-„uale. że tylko poziom jednostkowy jest tak naprawdę realny; poziom zdarzeń mowy. poziom znaczeń pojawiających się w ich obrębie, poziom obejmowania i definicji !Ól we wzajemnych kontaktach społecznych. .Język" i „sposoby mówienia" są tyłka abstraktami ze zdarzeń mowy. podobnie jak abstrakcjami są orientacje poznawać, obraz świata, struktura społeczna i formy społecznych relacji. Abstrakty ae są rekonstrukcją reguł; najpojemniejszą zaś i najogólniejszą abstrakcją jest samo pojęcie kodów językowych jawiących się jako „reguła reguł”.

Dlatego właśnie skłonna jestem traktować kody jako techniki życia społecznego, jako typy racjonalności społecznej ukształtowane teoretycznie przez Bernsteina na wzór konstrukcji Weberowskiej.

ZRÓŻNICOWANIE KODÓW JĘZYKOWYCH

Zróżnicowanie kodów językowych da się powiązać z dychotomiami (podobnie jak kody, wyróżnionymi jako krańce kontinuum, a nie jako dwie rozłączne kategorie) na poziomach makrospołecznym, grupowym i jednostkowym. Chcę od razu

Kod językowy	Ograniczony	Rozwinięty
t>p	tradycyjny.	nowoczesny.
ładu	wspólnota	społeczeństwo
	(Gcmeinschaft)	(Gesselschaft)
TVP	mechaniczna.	ograniczona.
więzi	treściowa	funkcjonalna
Typ	zewnątrzsterowna	w e wnątfzstcfowaa
osobowości	„tożsamość w roli” „autorytarna”	„tożsamość ego~
Typ działań	tradycyjne, rutynowe.	formalno-racjonalne.
	zestandaryzowane. ew.	zi ndy widualizowane.
	wartościowo-racjonalne	podporządkowane zasadom, a nie treściowym ma mom
^------		i wartościom