71869 ZT111 (2)

ROZDZIAŁ 12

ZARZĄDZANIE OBSZARAMI WIEJSKIMI POD KĄTEM TURYSTYKI

Richard Sharpley

CELE ROZDZIAŁU

W rozdziale tym skupimy się na pojęciu współrządzenia - oznaczającym połączenie lokalnych wysiłków i inicjatyw z polityką na szczeblu krajowym - jako użytecznym modelu zarządzania zrównoważonym rozwojem turystyki wiejskiej. Po przeczytaniu rozdziału czytelnik powinien umieć:

•    objaśnić problemy specyficzne dla zarządzania turystyką wiejską,

•    zastosować koncepcję współrządzenia w zarządzaniu turystyką wiejską,

•    omówić znaczenie kontroli na szczeblu lokalnym i polityki na szczeblu krajowym dla maksymalizacji wkładu turystyki w rozwój obszarów wiejskich.

Wprowadzenie

Wieś jest celem wyjazdów turystycznych od dawna. Już pod koniec XVIII w. europejscy turyści, którzy dotychczas podróżowali wyłącznie do miejskich ośrodków kulturalnych, pod wpływem „przekonania o regeneracyjnych właściwościach sielskiego otoczenia i umacniającej się estetyki romantycznej” (Adler, 1989), zaczęli wyjeżdżać poza miasto. W efekcie tereny górskie i wiejskie stały się obiektem „namiętnych spojrzeń” (Urry, 1990) turystów z całej Europy, przy czym szczególną popularnością cieszyła się Szwajcaria. Z początkiem XIX w. coraz więcej ludzi zaczęła przyciągać wielbiona przez romantycznych poetów i malarzy angielska Kraina Jezior, a także szkockie góry (Butler, 1985). Przez następne sto lat turystyka wiejska rozwijała się dynamicznie za sprawą szybkiego postępu w dziedzinie transportu, powstania pierwszych przedsiębiorstw nastawionych na obsługę turystów oraz odczuwanej przez ludzi potrzeby wyrwania się z rosnących błyskawicznie miast.

W wieku XIX podjęto pierwsze kroki w dziedzinie zarządzania obszarami wiejskimi pod kątem turystyki. Na przykład w Anglii organizacje, takie jak założone w 1865 r. Commons, Open Spaces and Footpaths Preservation Society (Towarzystwo Ochrony Terenów Zielonych i Dróg Spacerowych), stawiały sobie za cel utrzymanie publicznego dostępu do terenów wiejskich w obliczu postępującej urbanizacji i industrializacji. Zaangażowanie władz w te działania przejawiało się m.in. tworzeniem parków narodowych. Pierwszy z nich, Yellowstone, powstał w 1872 r., a do końca wieku dołączyły do niego następne, zlokalizowane w USA, Kanadzie i Australii. W Europie pierwszy park narodowy ustanowiono dopiero w 1909 r. w Szwecji (Hoggart i inni, 1995). Co ciekawe, pierwotnie parki narodowe tworzono z myślą o promowaniu wypoczynku na łonie natury i otwierających się w związku z tym perspektywach komercyjnych. W Australii na przykład parki narodowe wokół Sydney założono nie w celu ochrony przyrody, lecz dlatego że tereny te uznano za nieużyteczne pod względem rolniczym i mieszkaniowym (Pigram, 1983). Podobnie było w Yellowstone, gdzie początkowo funkcjonowało mnóstwo firm nastawionych na obsługę turystów i dopiero po utworzeniu w 1916 r. US National Parks Service (Administracja Parków Narodowych) ochrona przyrody stała się podstawową funkcją parków narodowych w USA (Albright, Cahn, 1985).

Do początku lat 40. ubiegłego wieku turystyka wiejska była stosunkowo słabo rozpowszechnioną i raczej pasywną formą wypoczynku. Jednak po II wojnie światowej charakter i skala turystyki wiejskiej, a także struktura społeczno-ekonomiczna obszarów wiejskich uległy zasadniczym przemianom. Wyjazdy na łono natury stały się bardzo popularne w wielu krajach - taki sposób spędzania wakacji wybiera blisko jedna czwarta Europejczyków (Fcicts and Figures on the Europeans ’ Holiday, 1998). Poza tym niesłychanie wydłużyła się lista czynności, które można zaliczyć do turystyki wiejskiej (zob. Roberts, Hall, 2001, s. 2). W efekcie turystyka wiejska zaczęła się odciskać coraz silniejszym piętnem na życiu mieszkańców wsi i środowisku naturalnym. Jednocześnie w społeczeństwach i gospodarkach krajów uprzemysłowionych doszło do istotnych przeobrażeń przejawiających się wyludnieniem wsi, a przede wszystkim spadkiem gospodarczego znaczenia rolnictwa (Jenkins i inni, 1998). Podczas gdy tereny podmiejskie rozkwitały za sprawą mieszkańców miast marzących o „wiejskim” stylu życia, prowincja powoli pustoszała - na skutek spadku opłacalności produkcji rolniczej i rosnącego bezrobocia, co przyczyniło się do zaniku infrastruktury usługowej. Nieprzypadkowo jednak słabo zagospodarowane obszary są na ogół najatrakcyjniejsze dla turystów. W rezultacie turystykę coraz częściej postrzega się jako lek na typowe dla prowincji bolączki społcczno--ekonomiczne (Cavaco, 1995: Hoggart i inni, 1995; Williams, Shaw, 1998a).

Wspomniane zjawiska skomplikowały zarządzanie obszarami wiejskimi, a zwłaszcza kwestię ich wykorzystania jako bazy dla turystyki wiejskiej. Nie wystarczy bowiem zapewnić turystom dostępu do zasobów i usług spełniających różnorodne potrzeby i wymagania. Trzeba to jeszcze uczynić w sposób przyjazny dla środowiska, bez dyskryminowania jego innych równoprawnych użytkowników