71980 r
9

III. Linie rysunku i wyglqd przedmiotu

Oglqdajqc rysunek, wyodrębniamy w nim intuicyjnie składniki figuralne - układy linearne stanowiqce obrazy poszczególnych przedmiotów przedstawionych. Dopóki jednak ujmujemy te obrazy całościowo, nie analizujqc ich formy, traktujemy je właściwie tak, jak gdyby były czymś w rodzaju piktogramów. Forma oglqdanej figury ma wówczas tylko znaczenie dyskryminacyjne: odróżnia dany układ linearny od innych jako przed stawi aj qcy taki, a nie inny przedmiot - czyli pozwala zidentyfikować odniesienie tego układu. Rysunek rozpatrywany na poziomie figur i części figur przedstawia zatem w takim sensie jak mapa: właściwości i rozmieszczenie poszczególnych układów linearnych wskazujq, jakie przedmioty składajq się na przedstawiany wycinek świata i jak sq w nim rozmieszczone. Żeby natomiast ustalić, jak te przedmioty sq przedstawione, pod jakimi względami, w jaki sposób, w jakim stopniu przedstawienie je określa, trzeba zanalizować formę owych figur, czyli wyodrębnić podstawowe elementy tworzqce danq figurę, scharakteryzować ich właściwości i sposób łqczenia w układy wyższego rzędu, oraz uchwycić sens ikoniczny tych połqczeń. Ponieważ jednak postrzeganie formalnych składników obrazu i ich połqczeń uwarunkowane jest w znacznej mierze przez ich interpretację (jak to było pokazane w pierwszej części szkicu), celowe wydaje się na tym poziomie analizy zaczynać nie od identyfikacji tego, co przedstawione - jak to było robione dotychczas - lecz od systematycznego opisu graficznych środków przedstawienia.

Elementy formy przedstawienia

1. Elementarny środek wszelkiego przedstawienia na płaszczyźnie to plama - pisze Jacques Bertin w swojej Semiologie graphique. Rysownik, malarz czy grafik buduje obraz przez zestawianie różnorodnych i różnie powiqzanych plam. Sens ikoniczny plamy zależy z jednej strony od jej położenia, określonego przez odniesienie do dwóch wymiarów płaszczyzny, z drugiej zaś od jej charakterystyki, którq można opisać za pomocq sześciu „zmiennych optycznych": wielkości, waloru, faktury (grain), barwy, kierunku i kształtu. Rysownik ma więc do dyspozycji osiem postrzegal-nych zmiennych. Stanowiq one elementy systemu wyrażenia. Będziemy je nazywali zmiennymi wizualnymi.Z nich właśnie tworzy się świat obrazów. Przy pomocy tych zmiennych rysownik sugeruje perspektywę, malarz - materię i życie, redaktor graficzny - relacje porzqdkujqce, a kartograf - przestrzeń.

Jakkolwiek charakterystyka dowolnego obrazu - także rysunku - daje się niewqtpliwie sprowadzić w ostatecznym rachunku do wymienionych „zmiennych wizualnych", nietrudno sobie uświadomić, że jest to aparat pojęciowy mało użyteczny w analitycznym opisie malarstwa czy rysunku - chociaż były próby idqce w tym kierunku. Diagramy, organigramy, sieci i przedstawienia kartograficzne, analizowane w Semiologie graphique, budowane ze stosunkowo prostych, zgeometryzowanych figur, można z powodzeniem opisywać w kategoriach tak ogólnych. Opis skomplikowanego układu ręcznie i „na oko" wykonanych plam lub kresek nieregularnych, często niewyraźnych, zatartych, nie-

23