72931 skanuj0174 (3)

362 SYM JDI /JOUKilA CZYLI NAl KA O SI MII Ml

istc janusowc oblicze. Sumienie nasze zwraca się bowiem bądź ku zanm rzonym dopiero, ale jeszcze nie spełnionym aktom, bądź też ku aktom ju dokonanym. Ma więc charakter prospektywno-retrospektywny: wybici*..* ku przyszłości, ale cofa się też wstecz i dosięga przeszłości. I nic tylko cv wyodrębnia te dw ic funkcje sumienia. Śledząc przeżywane przez nas stany sumienia dostrzec także możemy, że kiedy sumienie ma za przedmiot d/w łanie przyszłe, rozpatruje raczej moralną zawartość zamierzonego aktu. i /v jest on dobry, zły. nakazany, czy dowolny. Jeżeli zaś zwraca się ku aktom minionym, z przeżyciem moralnej treści aktu łączy się. i to w silniejszy je / cze sposób, jakieś osądzenie samego siebie: sam o sobie daję świadectwo, jakim jestem pod względem moralnym.

b) Kiedy z kolei próbujemy rozeznać się w dokonanych za pomocii sumienia kwalifikacjach moralnych zarówno aktów, jak nas samych jak" sprawców tychże aktów, uderza nas różnorodność tych kwalifikacji i zwi.| zanych z nimi przeżyć. Niejednokrotnie w trakcie dotychczasowych i«-ważnń napomykaliśmy o tych sprawach, wystarczy je zatem przypomni* •

I tak sumienie osądza, a równocześnie akceptuje pew ne akty jako dobo bądź je odrzuca jako złe. inne natomiast przedstawia przede wszystkim jako pow inno, obowiązujące. Bywa też tak. że treść moralna aktu przcjl wia się łącznie jako dobro pow inne. albo znowu zło zabronione. Rów nu w odniesieniu do podmiotu działania intuicje sumienia przybierają ró/mt postać: aprobaty samego siebie, pochwały, ale także dezaprobaty, osk.n żenią, potępienia. Te stany intelektualne wyzwalają w nas odpowiedni* wolitywne dążenia. Formując sąd o dobru działania, zwracamy ku mcm > nasze chcenie, kiedy jest dobry, bądź odwracamy się od niego, kiedy *•>« niamy go jako zły czy zabroniony. W funkcjonowaniu sumienia od/yw .* się także silny rezonans uczuciowy. Doznajemy wewnętrznego zadów* lenia, spokoju, radosnego poczucia spełnionego obowiązku, kiedy sum* nic świadczy o dobru naszego własnego działania; bądź też bolesny* •* wyrzutów duchowej zgryzoty i smutku, kiedy obciąża nas poczucie wm z powodu zła, jakiego dopuściliśmy się w określonej sytuacji. Ale m» zawsze tak się dzieje. Nic są obce człowiekowi stany, kiedy sumi«i"* świadczy o dobru czy nawet powinności konkretnego aktu, a mim** • przenika człowieka nastrój smutku czy rezygnacji. Zdarza się to ■>/* • • gólmc w tedy, kiedy akt jest rów nocześnie wyrzeczeniem, ofiarą. Doświ.ul czcnic ukazuje więc sumienie jako przejaw całej osobow ości człow i* *> • poruszający wszystkie jego siły duchowe przy spełnianiu aktów moi ul nych. Mechanizm tego poruszania jest jednak niekiedy skomplikow < i niełatwy do zrozumienia.

O /wróćmy wreszcie uwagę na zawarte w przeżyciu sumienia moi.ilnc kw .ililikacjc naszych konkretnych aktów, jak i nas samych. Właśnie ze w/glę

•    In na ich konkretny charakter są one przez nas tworzone w każdym przyp.id ku/ osobna i w jego tylko granicach zachowują swą ważność. Mimo to w ich k /lakowaniu nic jesteśmy w pełni niezależni. Świadomość mówi nam. że

mienie nasze funkcjonuje w ciągłym powiązaniu z nadrzędnymi w stosunku do nas ogólnymi intuicjami moralnymi i nic może się spod ich wpływ u % y/wolić. Ich rola przejawia się czasami w ukazaniu jednoznacznej dyrckty a v postępowania, dzięki czemu bezpośrednio niejako determinują treść ak iisumienia. Uświadamiamy sobie łatwo, że ten oto czy tamten akt jest ■ t bry. nakazany względnie naganny. Ale zdarza się. że intuicje te stawiają •umienie wobec sytuacji trudnych do rozeznania, w których przeżywa ono i my rozterki i niepokoju szukając właściwej dla siebie drogi postępowania Wytwarza się wtedy w naszym sumieniu stan napięcia między ogólnymi intuicjami a naszymi konkretnymi osądami. Fakt ten z jednej strony nic po a .iI.i wątpić, że w przeżyciach naszego sumienia są obecne elementy ogól ••••normatywne, z drugiej jednak strony stawia znaki zapytania, na czym po-!• im ich właściwa funkcja i w jakich mieści się granicach.

hlo/oflczny opis sumienia w jego świadomościowych stanach dopro wnil/il do ustalenia niektórych charakterystycznych cech jego r/eczywi i • . i ale równocześnie ukazał jej złożoność i wynikające stąd inspiracje ' • filozoficznych dociekań. Idzie szczególnie oto, aby wniknąć w osia t* nc uwarunkowania sumienia jako zjawiska moralnego, stwierdzić, któ wykrytych przez nas czynników' stanowią podstawowe i istotne cle u uty jego ontycznej zawartości, które zaś pełnią rolę pochodną i drugo

•    /i,-.Iną. rozstrzygnąć związane z funkcjonowaniem sumienia niejasności

•    miki zapytania, przede wszystkim zaś - określić jego stosunek do ogól u . • li ocen i norm postępowania moralnego.

Pierwszych w tym kierunku danych orientacyjnych dostarczy nam z.i • lianie się z ewolucją poglądów różnych szkół filozoficzno-ctyc/nych i < lemat sumienia.

Historia problemu

I Rozwój poglądów

III Mityczne dzieje etyizno-lilo/otlc/nych koncepcji sumienia nie są lak • ig.ile, jak innych fundamentalnych zagadnień etyki