73088 skanuj0015 (234)

nie jest poinformowanie odbiorcy o faktach rzeczywistych (szczegółowych bądź uogólnionych), ani też nie jest nim chęć wywołania pewnego rzeczywistego stanu rzeczy (jak przy funkcji sprawczej), ani też chęć wpłynięcia na odbiorcę, ani też nie jest to wyłącznie wyraz przeżyć nadawcy. Wypowiedzi poetyckie nie mają charakteru służebnego, są kreacją dzieła sztuki, a przez to dzido (jest) kreacją pewnego świata, który jest innym światem niż ten, do którego odnoszą się wypowiedzi informacyjne (choć może w ostatecznej instancji dotyczą także tego świata, tylko prawdziwiej, głębiej widzianego, z ukazaniem jego ukrytego oblicza, por. poezje Ril-kego, Leśmiana, Norwida). Wydaje się, że dotychczasowe ujęcia funkcji poetyckiej, zwłaszcza u Jakobsona, zubożały, «spłaszczały» to zagadnienie: nietrafne jest chyba powiedzenie, że przy funkcji poetyckiej obiektem zainteresowania jest sam język, bo przecie poezja to nie tylko operacja na języku. [...]

W przedstawionym schemacie brak miejsca dla pewnego typu tekstów sakralnych. Chodzi mianowicie o wypowiedzi sakralne o charakterze modlitw. O ile akty sakramentalne należą do wypowiedzi sprawczych, a w homiletyce przeważa perswazja, o tyle wypowiedzi sakralne typu gloria czy też credo nie są ani przekazem informacji, ani też nie mają charakteru sprawczego. Ich funkcja polega przede wszystkim na uczestnictwie w sacrum."¹

W dalszym ciągu Renata Grzegorczykowa zwraca uwagę, że omówione funkcje można przypisać poszczególnym wypowiedziom. Oprócz jednak zestawu przedstawionego w omówionym wyżej schemacie można mówić jeszcze o pewnych funkcjach przysługujących nie poszczególnym wypowiedziom, ale całościowym użyciu języka w danej społeczności. R. Grzegorczykowa mówi w tym wypadku nie tyle o funkcji języka, ile raczej o roli, jaką działania językowe (mowa) pełnią w społecznościach ludzkich. Autorka wymienia tu dwie główne role, które określa jako: 1) funkcję socjalizującą, czyli funkcję jednoczenia członków danej społeczności (narodu); 2) funkcję kulturotwórczą czy kumulatywną (akumulatywną) — polega ona na gromadzeniu i przechowywaniu wiedzy, doświadczenia pokoleń, świata wartości, przechowywaniu w postaci tekstów utrwalonych lub zachowanych w pamięci mówiących. Po tym uzupełnieniu schemat opracowany przez Renatę Grzegorczykową przybiera następujący kształt.

ogółu działań językowych społeczności

socjali- kulturo-żująca twórcza

generatywna    poznawcza    poszczególnych

(symboliczna,    wypowiedzi

reprezentatywna)

f. informacyjne'¹ f. pozainfórmacyjne

f. zamierzone nie zamierzone „zdradzanie" cech nadawcy (f. charakteryzująca), wpływanie na odbiorcę

sprawcza nakłaniająca ekspresywna kreatywna Rys. 12.

3. Funkcje języka z perspektywy nadawcy i odbiorcy

Zagadnienie funkcji języka — bardzo ważnego problemu współczesnego językoznawstwa — jest dyskusyjne. Zwracali na to uwagę autorzy tekstów zamieszczonych we wspomnianym wyżej tomie 4. , Języka a kultury”⁶⁵. Dyskusyjny i niejednoznaczny jest zresztą sam termin ^{2 3 4 5 6}

L

53

1

R. Grzegorczykowa, op. dt., s. 23—26.

2

Swoje teksty zamieścili — oprócz R. Grzegorczykowej: L. Bednarczuk, Uwagi o funkc

3

jach języka (głos nad referatem R. Grzegorczykowej)', M. Marcjanik, Głos w dyskusji nad

4

referatem R. Grzegorczykowej', L. Koj, Uwagi o funkcjach języka i mowy, L. Kołakowski,

5

P wypowiadaniu niewypowiadalnego: język i sacrum; K. Termińska, O pewnej nie nazwanej

6

funkcji języka (na przykładzie usprawiedliwień).