73556 skanowanie0099 (3)

30

Uwzględnienie ziemskich celów na drodze do dobra moralnego nie narusza w etyce Tomasza nadrzędności celów religijnych; w żadnym stopniu nie rezygnuje;

Cele religijne są nadrzędne

ona z fundamentalnych wskazań zawartych w Piśmie Świętym. Szczęście jest nierozdzielne z dążeniem do] Boga, ale |§pj pod wpływem Arystotelesa — spogląda Tomasz na zmysłowe potrzeb)! człowieka przychylniejszym okiem.

Etyki chrześcijańskie, niezależnie od różniących je szczegółów, wymagają odj człowieka ogromnych wyrzeczeń i siły woli w dążeniu ku cnotom. W porównaniu z innymi etykami odznaczają się znacznie rozbudowanym systemem norm i zale-| ceń, usiłując w ten sposób rozstrzygnąć moralne problemy nieomal we wszystkich życiowych sytuacjach. Określają nie tylko obowiązki człowieka wobec Boga i bliź-J niego, ale także wobec Kościoła — jako reprezentanta Boga na ziemi. Kategoria obowiązku jest tu niezwykle silnie akcentowana.

O filozofię Tomasza toczyły się zacięte spory, zanim Kościół zaakceptował ją jakcl oficjalną doktrynę. Inspirowała ona i do dziś inspiruje wielu myślicieli katolickich! Z drugiej strony należy pamiętać, że zalecający nieporównanie większą ascezę augusl tynizm był i jest ciągle aktualny, zwłaszcza w zakonach o obostrzonych rygorach, i

W końcu XIX wieku, zapoczątkowany zostaje proces odnowy filozofii chrzęścił jańskiej w duchu św. Tomasza z Akwinu; powstaje neotomizm. Kościół odchodzą od tomistycznej akceptacji i usprawiedliwiania zastanego porządku społecznego! dopuszcza podważanie go w imię sprawiedliwości. Angażuje się w rozmaite proble-1 my współczesności, staje po stronie prześladowanych i wyzyskiwanych, by z punktifl widzenia nauki Chrystusa, wyraźnie już w wieku XX, krytykować istniejące po! rządki społeczne niszczące całkowicie szacunek dla osoby ludzkiej.

Problemy do dyskusji: 1. Co oznacza stwierdzenie iw. Augustyna: „nikt nie i będzie zbawiony, jak tylko ten, kogo Bóg zechce zbawić”? 2. Skąd się bierze zlo\ w świecie ? Co z tego wynika dla postępowania moralnego ? 3. Porównaj drogę do] szczęścia w rozumieniu św. Augustyna i św. Tomasza. 4. Czy widzisz związek mię\ dzy Dekalogiem a dwiema zasadami miłości? 5. Czy normy moralne określone w Dekalogu mają charakter uniwersalny?

Część II

ETYKI OBOWIĄZKU 1. Uwagi wstępne

Większość filozofów uprawiających etykę normatywną znajduje istotę moralno® ści w dobru najwyższym. Owo dobro najczęściej utożsamiają oni ze szczęścierm (indywidualnym, bądź społecznym), formułując jednocześnie zasady, których prze-Mr/rganic ma doprowadzić do osiągnięcia najwyższego celu.

Znakomitą ilustracją tego stanowiska są omawiane w części I etyki starożytne i średniowieczne, które pozostały na zawsze wzorami dla następnych pokoleń. Do li lei i wątków w nich zawartych sięgano wielokrotnie od zarania epoki nowożytnej, uf po czasy współczesne. W wielu koncepcjach siedemnasto- i osiemnastowieczny^ wyraźnie odżywają idee stoicyzmu i hedonizmu. Oświecenie również nawią-PJq do starożytnego kultu rozumu, ale i przynosi coraz większą popularność idei Ulylitaryzmu.

Na tle owych interesujących, jakkolwiek często eklektycznych i nie zawsze u litych w systemy poglądów etycznych, pojawia się w osiemnastym wieku teoria rnlkowicie oryginalna, która przeciwstawia się kategorycznie wszelkim etykom flObrą, czy użyteczności. Twórcą jej jest Immanuel Kant.

Ciężar gatunkowy rozstrzygnięć filozoficznych Kanta jest tej miary, iż wielu kiytyków się nie wahało, by położyć je na szali, jako przeciwwagę dla osiągnięć c idej oświeceniowej filozofii. Kantowski krytycyzm i oryginalność jego propozycji •ik łaniają do omówienia teorii etycznej autora w oddzielnej części skryptu.

Centralną kategorią etyki Kanta jest obowiązek i w nim właśnie widzi autor Ulotę moralności. Nie oznacza to, że „obowiązek” był przed Kantem kategorią obcą etykom normatywnym. Wyraźnie wyartykułowany został w etyce chrześcijańskiej, która koncentruje się wprawdzie na dobru (Bóg — dobrem najwyższym, Zbawienie — najwyższym celem), formułuje jednak swoje zalecenia w kategoriach obowiązku, traktując je jako surowe nakazy boskie. Wedle św. Tomasza, na przykład, obowiązek (powinność) jest prostym następstwem dobra („dobro należy czynić, zła należy unikać”).

W czasach nowożytnych kategoria obowiązku pojawia się w rozmaitych propozycjach etyk społecznych, które uznają społeczeństwo za źródło wartości i norm, najwyższy autorytet i egzekutora zachowań. Obowiązek zatem wynika tu z tradycji. 11 podstaw tego stanowiska znajduje się często przeświadczenie, że społeczeństwem, podobnie jak przyrodą, rządzą „żelazne” prawa, którym bezwzględnie należy się podporządkować.

W odróżnieniu'od stanowisk, które poszukują źródeł obowiązku i jego uzasadnienia w zewnętrznych autorytetach (w Bogu, bądź społeczeństwie), Kant przyjmuje Inne stanowisko, wywodząc obowiązek z racjonalnej konieczności, z praw rozumu.

2. Obowiązek w formalnej etyce I. Kanta

Immanuel Kant (1724-1804) w swych głównych dziełach etycznych („Krytyka praktycznego rozumu”, „Uzasadnienie metafizyki moralności”) proponuje całkowicie nowe podejście badawcze zarówno w teorii poznania, jak i teorii działania, w której mieści się etyka.

Zgodnie z duchem epoki podejmuje krytykę dotychczasowej metafizyki, uznając, że jej problemy (istnienia Boga, nieśmiertelności duszy, wolności) nie należą do