73936 S5006388 (2)

tle szerszego rowu. uznanego już w trakcie eksploracji za pozostałość rowu kultury łużyckiej (Kogus 1982, 335o„ ryc. 1). Ponadto w profilu ściany E ćwiartki D ara 141 (zbiory archiwalne Oddziału MAK w Nowej Hucie) można zaobserwować w górnej partii ob. 432 (rów z epoki brązu) wyraźnie odcinające się smolistoczume wypełnisko o zarysie trójkątnym. Materia) zabytkowy (ułamki ceramiki, fragment szklanej bransolety), zdecydowanie mniej liczny niż w przypadku obiektu 555. za-meuykowany został zasadniczo w obrębie działek (ćwiartek arów; wyjątkowo w obrębie stropowych partii starszych jam). Zupełnie niemożliwe jest natomiast ustalenie, które z bardzo licznych, odkrytych wraz ze skorupami kości mogły odnosić się do okresu lateńskiego.

W przestrzeni ograniczonej przez obydwa rowki zarejestrowano lalka dalszych obiektów, które najpewniej miały związek z istniejącym tu założeniem. Chodzi w pierwszym rzędzie o zlokalizowane mniej więcej centralnie, silnie wydłużone zagłębienie (ob. 476 - łab!. 49.60), zorientowane dłuższą osią równolegle do kierunku przebiegu rowków. Odsłonięte na głębokości 20 cm. tuż pod cienką warstwą współczesnej ziemi ornej, miało całkowitą długość ok. 500 cm i szerokość 90-160 cm. Jego nieregularne zarysy, nierówna miąższość (glęb. dna wahała się od 60 do 110 cm od w spółczesnej powierzchni) i niejednolite wypełnisko. w-skazują wyraźnie na istnienie w tym miejscu kilku (co najmniej 5-6) przecinających się wzajemnie, mniejszych jam lateńskich. Sugerują to także wyniki analizy typologiczno-chrono-logicznej dość liczej serii ceramiki odkrytej we wnętrzu obiektu. W jej skład wchodziły głównie formy odnoszone do obu młodszych. Il-IIl-ej. faz osadniczych, ale także niewielka liczba ułamków naczyń (m.in. ręcznie lepionej ceramiki „staroceltyckiej". grupy techn. I1D), wykazujących cechy najstarszej fazy (wtórne dożę?). Niestety nieuważna eksploracja, w trakcie której przeoczono. widoczne wyraźnie nawet na uproszczonym rysunku profilu, układy stratygraficzne, błędy i braki w dokumentacji terenowej, uniemożliwiają praktycznie próby wyodrębnienia serii zabytków pochodzących z poszczególnych partii obiektu i odtworzenie kolejności. w jakiej nawarstwiały się one na siebie. Z wypełni-ska obiektu pochodzi także niewielki fragment brązowej bransolety (tabl. 49:3) oraz liczne kości ludzkie (około 40. w tym 2 fragmenty szczęk) i zwierzęce (blisko 400 kości, głównie kończyn i czaszek). Według wstępnej analizy antropologicznej, autorstwa J. Wróbla, liczyć się należy z obecnością szczątków dwóch osobników, w tym młodej kobiety. Analiza archeozoologiczna ujawniła natomiast obecność szczątków dorosłych osobników bydła, konia i psa oraz młodych - świni, kozy/owcy. Niektóre kości zwierzęce wykazują ślady filetowania lub nadpalenia (głównie bydło). Ponadto wystąpiły także pojedyncze kości zwierząt łownych (jeleniowate).

W bliskim sąsiedztwie opisanego wyżej kompleksu jam (ob. 476) odkryto trzy dalsze zagłębienia (tabl. 60). Dwa z nich (ob. 480 i 479 - tabl. 50) zlokalizowane były na NEE od ob. 476. dokładnie na linii stanowiącej przedłużenie jego głównej osi. Ttzecie (ob. 569) znajdowało się ok. 250 cm na S. Wszystkie to stosunkowo niewielkie (dług. 130-180 cm), płytkie jamy (glęb. 15-50 cm) o ciemnych wypelniskach zawierających liczne węgielki drzewne i grudki polepy. Dostarczyły one niezbyt dużych serii ceramiki i kości zwierzęcych (bydło, koza/owca. Świnia). Jamy 480 i 569, odnoszone do II-ej fazy osadniczej, zawierały ułamki naczyń analogicznych do odkrytych w wypclnisku rowka 555 i obiektu 476. Ich związek z opisywanym tu założeniem nie budzi raczej wątpliwości. Natomiast wc wnętrzu obiektu 479 wystąpiła wyłącznie ceramiku odnoszonu do nąjsturs/cj fazy (brak ceramiki typu kultury przeworskiej). Równie dobrze obiekt ten wiązać więc można z funkcjonującą tu wcześniej osadą I-ej fazy, której pozostałością jest, jak się wydaje, także relikt budynku (ob. 521) zlokalizowanego w zachodniej partii omawianego rejonu stanowiska (ar 147(714813). w miejscu, które prawdopodobnie znalazło się także w obrębie strefy otoczonej rowem. Nie jest wykluczone, iż w przestrzeni tej znalazł się również rejon (ar 110) położony około 30 m na E, na którym zarejestrowano skupisko znalezisk odnoszonych do najstarszej fazy (fragmenty pasa łańcuchowego. ceramika), a interpretowane jako pozostałości zniszczonego grobu wojownika.

Bardzo prawdopodobne, iż z okresem funkcjonowania obiektu wiąże się też zlokalizowany w tej strefie (ar 127AB) obiekt 557 (relikt zagłębionej budowli odnoszonej do Ii-ej fazy - por. rozdz. 5.1.1.1), a najpewniej także pochówek psa (ob. 489 - por. rozdz. 5.1.4.1), znajdujący się w odległości kilku metrów na S od północnego ramienia rowka. Niejasny natomiast, choć wielce prawdopodobny, jest związek z opisywanym tu kompleksem obiektu 542, zlokalizowanego w tej samej partii stanowiska (ar 117), kilkanaście metrów na E od północnego ramienia rowu. Obiekt ten dostarczył niezwykle bogatej serii zabytków (ceramika, bransolety szklane, sapropelitowe, etc., a także liczne kości zwierząt domowych i pojedyncze dzikich), świadczących

0    jego długotrwałym użytkowaniu. Większość materiałów to według wszelkiego prawdopodobieństwa zabytki współczesne odkrytym w wypełnisku rowka 555

1    jam 476,480,569, tj. odnoszone głównie do H-ej fazy chronologicznej, ale wystąpiła w nim także pewną liczba form m-ej, najmłodszej fazy. jak też znaleziska, które odnosić trzeba raczej do najstarszego horyzontu (te ostatnie na wtórnym złożu?). Niestety, ze względu na fatalnie prowadzoną eksplorację i zły stan dokumentacji terenowej, pierwotnego wyglądu tego obiektu nie sposób obecnie dokładnie zrekonstruować. Można jedynie stwierdzić, iż był on duży, czworokątny w zarysie (wym. 650x620 cm), dość silnie zagłębiony w podłoże, o nierównym dnie (glęb. 110-180 cm), i mógł stanowić relikt dużego budynku (por. wyżej rozdz. 5.1.1.1).

Rekapitulując powyższe, ze względu na znaczny stopień zniszczenia, spowodowany głównie przez czynniki naturalne, a po części także niewłaściwie prowadzoną eksplorację oraz błędy i braki w dokumentacji terenowej, opisywane tu założenie może być rekonstruowane jedynie hipotetycznie. Dwa, odsłonięte na odcinku długości około 20 m, równolegle rowy o przekroju trójkątnym, oddalone od siebie o ok. 25 m, wskazują na istnienie czworobocznej konstrukcji zorientowanej wzdłuż osi NEE-SWW. Jej krótsze boki mierzyły około 25 m. dłuż.sze najpewniej nieco więcej (40-60 m?). W obrębie przestrzeni otoczonej rowem (a pierwotnie być może także wałem ziemnym?) znajdował się nie-wyposażony pochówek psa oraz kilka jam różnej wiel-kości (przeważnie niewielkich), zawierających, obok ceramiki. a sporadycznie także innych zabytków (ozdób), liczną serię szczątków zwierząt hodowlanych i domowych (bydło, koza/owca, świnią, koń, pies) oraz pojedynczych kości zwierząt łownych (jeleniowate), a ponadto sporą liczbę kości ludzkich (szczątki przynajmniej dwóch osobników, w tym młodej kobiety z ob. 476). Znaleziska te traktować można jako pozostałości darów ofiarnych. Na marginesie, warto podkreślić obecność niezbyt licznych kości zwierzęcych, wykazujących ślady łamania, filetowania czy nadpalenia (pozostałości uczt?). Świadczyć by o tym mogła także obecność bardzo silnie rozdrobnionej ceramiki wykazującej niekiedy (rzadko) ślady wtórnego przepalenia, oraz ślady spalenizny (węgle drzewne, popiół), stwierdzone w wypełniskach niektórych jam. Dodać należy, iż podobną zawartość wykazywały także wypelniska obu rowów (na pewno ob. 555). Wydaje się, iż z opisywanym tu założeniem związane były także relikty zagłębionych budynków, obiekt 557, a być może także duży. czworokątny, silnie zagłębiony obiekt 542, zawierający bardzo bogaty inwentarz zabytkowy, świadczący o długotrwałym jego użytkowaniu. Najprawdopodobniej kompleks został założony w początkach Ii-ej fazy osady pleszowskiej (pod koniec I-ej fazy?), przy czym strefa otoczona rowem objęła częściowo obszar zajmowany wcześniej przez zabudowę fazy najstarszej (w wypełniskach rowka 555 i większości wspomnianych wyżej jam znaleziono pewną liczbę zabytków odnoszonych do I-ej fazy - wtórne złoże?). Nie jest wykluczone, iż w przestrzeni tej znalazł się także domniemany grób wojownika, którego pozostałością jest skupienie znalezisk łączonych z najstarszą fazą, zarejestrowanych w obrębie ara 110 (framenty pasa łańcuchowego, ceramika). Analogiczną sytuację zaobserwowano bowiem na osadzie w Nowej Cerekwi. Odkryty tam czworokątny obiekt rowkowy nr 3 (nieco mniejszy, niż założenie pleszowskie) zawierał starszy pochówek we wnętrzu (Bednarek 1994). Opisywane tu założenie funkcjonowało najpewnie także w III-ej. najmłodszej fazie osadniczej, o czym świadczy przede wszystkim pewna liczba form ceramiki wykazujących wyraźne cechy stylu ceramicznego kultury przeworskiej z fazy A3 młodszego okresu przedrzymskiego, odkryta w wypełnisku jamy 476. Znamienne wydaje się także, iż strefa opisywanej tu konstrukcji rowkowej nie została później objęta przez zabudowę, właściwie aż do czasów współczesnych zaawansowanym fazom wczesnego średniowiecza.

Wydaje się nie budzić poważniejszych wątpliwości. iż opisywany tutaj, niestety źle zachowany, kompleks obiektów to relikt założenia o specjalnym przeznaczeniu. którego funkcję wiązać można ogólnie ze sferą kultowo-wierzeniową. Wskazują na to zarówno jego forma - przestrzeń otoczona rowem (pierwotnie być może także walem?), jak też obecność szeregu odkrytych wewnątrz niej jam, których zawartość, w tym przede wszystkim znaczna ilość szczątków ludzkich i zwierzęcych, może być interpretowana jako pozostałości działań rytualnych (pochówek zwierzęcy, ofiary, ślady uczt?), a także fakt iż w tym rejonie nie stwierdzono reliktów „zwykłej”, współczesnej zabudowy o charakterze mieszkalnym czy gospodarczo-produkcyjnym. Pozostałości tej ostatniej zarejestrowano w sporej odległości (ok. 150-200 m) na wschód od obu rowów. Bardziej skomplikowany problem stanowi próba dokładniejszej interpretacji charakteru omawianego tu założenia. Z jednej strony, wykazuje ono pewne nawiązania do obiektów typu Wereckschanze. występujących licznie na terenach celtyckich, od Szampanii, poprzez południowe Niemcy, po Czechy i Morawy (por. np. Schwarz 19S8;Waldhauser 1975; 1992), które to obiekty, stanowiące charakterystyczny element krajobrazu otwartego osadnictwa z młodszego okresu lateńskiego, według hipotez lansowanych przede wszystkim przez większość badaczy niemieckich (Schwarz 1975; Zum. Fischer 1991; Bittel. Schieck. Miillcr 1990; Reinbacher 1991). traktowane są jako założenia o charakterze sakralnym - zamknięte, otoczone walem i rowem miejsca zgromadzeń wspólnoty w celu dopełnienia obrzędów. Inni autorzy skłonni są widzieć w nich zjawisko o funkcji bardziej złożonej, obejmującej zarówno sferę sacrum, jak i profanom - centra spajające wspólnotę, w których koncentrowała się działalność o charakterze religijnym, ale też społeczno-politycznym (Branaux 1986, 40). Ostatnio pojawiły się także postulaty, aby traktować obiekty typu Viereckschanze jako fenomen niejednorodny. wieloprzyczynowy. W szerokim omówieniu założeń tego typu R. Wic land (1996.37nn.) sugeruje, iż funkcje poszczególnych obiektów tego typu mogły być zróżnicowane. Według tego Autora, nie można wykluczać, iż niektóre z nich mogły służyć także zwykłym, utylitarnym celom. np. jako miejsca przechowywania wspólnych zapasów żywności, wody. mieszcząc w swym wnętrzu spichlerze, studnie.

Analogie analizowanego tu czworokątnego założenia rowkowego z Krakowa Pleszowa do wzmiankowanych wyżej obiektów typu Vierecksdumze obejmują zarówno ogólne podobieństwo w zakresie formy, jak też lokalizacji w stosunku do funkcjonującej współcześnie i starszej zabudowy mieszkalnej osady. Jak dowiodła analiza R. Wiclanda (1996,26nn.) w sąsiedztwie większości obiektów tego typu, pochodzących z południowych Niemiec i Czech, stwierdzono ślady współczesnego osadnictwa, a niektóre z nich. np. obiekty z MSec-kich Źehrovic (Czechy) czy Domstadt-Tomerdingen (Wirtembergia), założono w miejscu, gdzie poprzednio funkcjonowały starsze osady lateńskie.

Zaważalne są jednak także dosyć wyraźne różnice. Przede wszystkim omawiany tu kompleks stanowi relikt założenia znacznie mniejszego od znanych, jak dotychczas, obiektów typu Vierrckschanze. Jeszcze istotniejsze wydają się jednak różnice w zawartości zabytkowej wypełnisk obiektów wchodzących w skład obu porównywanych założeń. Dotyczy to zwłaszcza zawar-

221