75043 Obraz3 (105)

4.

Giełda papierów wartościowych

Słowa kluczowe: giełda papierów wartościowych, organy giełdy, uczestnicy giełdy, zlecenia giełdowe, rynek pozagiełdowy, rynek giełdowy, jednolita cena dnia, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, dopuszczanie i wprowadzanie papierów wartościowych do obrotu giełdowego, algorytm wyznaczania kursu jednolitego, rynek giełdo\vy podstawowy, rynek giełdowy równoległy, indeksy giełdowe.

4.1. Pojęcie i organy giełdy

Giełda papierów wartościowych w rozwiniętych gospodarkach rynkowych jest podstawowym elementem rynku kapitałowego. Stanowi ona jego nieodłączną część i jest domeną rynku wtórnego, spełniając jego główne funkcje, którymi są: mobilizacja kapitału i jego transformacja oraz wycena. W świecie na rynkach kapitałowych giełda papierów wartościowych od przynajmniej dwóch stuleci odgrywa istotną rolę, jednakże w literaturze przedmiotu jej pojęcie nie jest jeszcze jednoznaczne; można spotkać różnorodne jej definicje. Często definicje te są lapidarne, np. giełda to „instytucjonalna forma rynku kapitałowego” lub „szczególny rodzaj rynku, na którym przedmiotem obrotu są papiery wartościowe”.

Według jednego ze współczesnych autorów, J. Zajdy, giełda papierów wartościowych jest „rynkiem abstrakcyjnym”, na którym przedmiotem transakcji są określone ich typy i z tego powodu jest ona „zespołem cząstkowych rynków specjalistycznych w zakresie papierów wartościowych, mających tę właściwość, że mogą być wzajemnie zamienione”¹. Wydaje się, iż najbardziej adekwatną definicję giełdy papierów wartościowych podają A. Dorosz i M. Puławski: „giełdą papierów wartościowych są regularne, odbywające się w określonym czasie i miejscu, podporządkowane określonym normom i zasadom, spotkania osób pragnących zawrzeć umowę kupna-sprzedaży oraz osób pośredniczących w zawieraniu transakcji, których przedmiot stanowią zamienne papiery wartościowe, przy czym ceny owych transakcji ustalone są na podstawie układu podaży i popytu, a następnie podawane do wiadomości publicznej”².

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż w większości definicji giełdy papierów wartościowych kładzie się nacisk na jej podstawowe cechy, do których zalicza się m.in.:

a)    instytucjonalną formę obrotu giełdowego, a więc jego oparcie na pewnych uregulowaniach formalnoprawnych,

b)    stałe miejsce i stały czas zawierania transakcji, które odbywają się pomiędzy ściśle wyznaczonym kręgiem osób (podmiotów) i bez konieczności pokazywania przedmiotu transakcji w naturze,

c)    jednorodność przedmiotu zawieranych transakcji, przez co rozumie się ich identyczność w zakresie tego samego rodzaju.

Generalnie można powiedzieć, iż na świecie występują dwa sposoby organizacji giełdy papierów wartościowych. Według pierwszego sposobu jest ona powoływana przez podmioty zainteresowane stworzeniem rynku papierów wartościowych. W tym przypadku tworzą ją, a następnie najczęściej zarządzają nią przedsiębiorstwa prowadzące biura (domy) maklerskie (pośrednicy), kierując się odpowiednimi przepisami prawa handlowego i cywilnego. Przykładem tego typu funkcjonowania giełdy mogą być giełdy w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii. Giełda jest tam instytucją niezależną od państwa (sprawuje ono jedynie pośredni nadzór) w tym sensie, że członkowie giełdy sami regulują jej wewnętrzne sprawy.

Według drugiego sposobu organizacji powstanie giełdy wymaga odpowiedniego zezwolenia (aktu prawmego) organu państwowego, który sprawuje nad nią bezpośrednią kontrolę; działa ona w granicach ściśle określonych przez państwo. Tak jest np. w Polsce, gdzie Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie działa w oparciu o ustawę określającą warunki, które muszą być spełnione przy dokonywaniu obrotu papierami wartościowymi³.

Niezależnie od tego, jaki jest status giełdy w gospodarce danego państw-a, do prawidłowego wykonywania jej funkcji niezbędne jest istnienie:

—    regulaminu określającego zasady zawierania transakcji,

—    zarządu giełdy wraz z wyspecjalizowanymi agendami do sprawowania kontroli przestrzegania regulaminu,

—    odpowiedniego wyposażenia materialnego.

Regulaminy giełd, określające ich organizację, mogą różnić się w szczegółach, ale generalnie zawierają postanowienia dotyczące: zakresu działania giełdy, wykonywania nadzoru i zarządzania nią, składu i zadań organów zarządzających, warunków dopuszczania papierów wartościowych i uczestników giełdy

139

1

J. Zajda Systemy bankowe w gospodarce kapitalistycznej, PWE, Warszawa 1974, s. 39.

2

   A. Dorosz, M. Puławski Giełdy pieniężne, w: Giełdy w gospodarce światowej, W. Januszkiewicz (red.), PWE, Warszawa 1991, s. 120.

3

   Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, Dz.U. 1997, nr 118, poz. 754 i Ustawa z 12 marca 2004 r. o zmianie ustaw}' — prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi oraz o zmianie innych ustaw, Dz. U. 2004, nr 64, poz. 594.