75604 IMGF47 (2)

55

pedagoga Andrzeja Szyszko-Bohusza⁹². Jeśli na świecie żyje - tak można powiedzieć w świetle wspomnianej teorii - jeden człowiek w wielu postaciach, to przecież nawet ze względu na instynkt samozachowawczy nie może on szkodzić samemu sobie.

Samooddanie się Drugiemu zgodne jest z odwiecznym prawem Bożym czyli - jak wspomniałem - ze słowami „które nie przeminą”: „Ile (...) zbiorowości, tyle odmian prawa — pisał S. Swieżawski analizując poglądy Tomasza z Akwinu - Zbiorowością najpowszedniejszą i naczelną jest wszechświat kierowany przez Boga. Tu prawodawcą jest Bóg, który nadał światu prawo (lex aeterna). Wszystkie inne prawa to poddziały owej bożej lex aeterna”⁹'. Także prawa edukacji są poddziałem prawa Bożego, jak też prawa naturalnego (bądź prawem naturalnym), które „nie jest niczym innym jak tylko uczestnictwem prawa wiecznego w stworzeniu rozumnym”⁹ . Prawa edukacji, teo-nomia edukacyjna - pochodząc od prawa Bożego - to fundament każdej pedagogiki, która chce się nazywać chrześcijańską. Tylko wtedy ta pedagogika zbliży się i zjednoczy z rzeczywistością, z życiem. I będzie tak, że w samym życiu, w człowieku bezpośrednio odkryje te prawa.

Idzie tu o problem szerszy, niezmiernie ważny: o ocalenie sacrum w kulturze i w edukacji. Pozbawienie kultury i edukacji sacrum prowadzi do bezsensu i katastrofy. Pisał wnikliwie L. Kołakowski:

Kiedy sens sakralny ulatuje z kultury, sens tout court ulatuje także, razem z zanikiem sacrum, które narzucało granice możliwości doskonalenia profanum, upowszechniać się musi jedno z najniebezpieczniejszych złudzeń naszej cywilizacji: złudzenie, iż przekształcenia życia ludzkiego nie znają barier, że społeczeństwo jest „w zasadzie”, doskonale plastyczne i że plastyczność tę i tę zdolność do doskonalenia kwestionować, to przeczyć całkowitej anatomii człowieka, a więc człowieka samego zanegować. Złudzenie jest nie tylko szaleńcze, ale wiedzie do rozpaczy⁹⁵.

⁹²    A. Szyszko-Bohusz, Nieśmiertelność genetyczna, Kraków 1996.

⁹³    S. Świeżawski, Dzieje europejskiej filozofii klasycznej, Warszawa - Wrocław 2000, s. 689.

⁹⁴    Tamże, s. 689.

⁹⁵    L. Kołakowski, Cywilizacja na lawie oskarżonych. Warszawa 1990, s. 151-

152.