75649 P1190784

J. Kol tar* nfdłntreto

Z koopleksea kultur Mogiłowych wiąże się występująca w zachodniej połaci naszego kraju kultura przedłuży oka. Kultura ta znana Jest główni# a grobów i cmentarzysk. Zajmowała cały v zasadzie Śląsk i znaczną csęóć Wielkopolski oraz wschodnią ozęió Brandenburgi i* Stanowiska tej kultury spotyka się na Lożyoach i w przyległej partii Saksonii, w północno-zachodniej Małopolsoe, na Kujawach i w południowej części Pooorsa Zachodniego. Na terenie Kujaw, a także we wschodniej części Wielkopolski, nad Prosną i środkową Wartą, wytworzyła się strefa przemieszania kol torowego, w której występują elementy kultury przedłuży-ckiej i treclnieeklej •

Kai tara przedłuży cka jest chronologicznie współczesna pozostałym kul tarom typu mogiłowego, ¥ rozwoju jej można wyróżnić trzy fazy. Faza starsza Jest datowana na pooaątki II okresu epoki brązu /Brąz B^/, faza klasyczna - na środkową i młodszą ozęśó U okresu opoki brązu /Brąz B₂-C/ i faza młodsza - na schyłek II i na pooaątki XH okresu tej epoki /Brąz C-E/.

Najstarszą fasę kultury przedłuży oklej wyznaozają cmentarzyska kurhanowe z grobami saki ale towyml, pojedyncze groby szkieletowe, a także leśne znaleziska wyrobów brązowych, pochodzące zapewne ze zniszczonych grobów szkieletowy oh, rozmieszczone w dorzeczu górnej 1 środkowej Odry i sięgające poprzez Wielkopolskę na Kujawy oraz nad dolną Odrę, w dorzecze Szprewy i Haweli, Dla fazy tej są charakterystyczne szpile brązowe o trzonku przekłutym pod główką, wozesne odmiany szpil o glówoe w kształcie koła, szpile o płaskiej taro zo wat ej główce, otwarte bransolety mankietowate, a także sztylety brązowo. Są to wyroby typowe dla osiego wczesnego środkowoeuropejskiego horyzontu kultur mogiłowych. V środowisku wczesnej fazy kultury przedłuży oklej występują też wyroby o lokalnym ohar&kterze; są to wozosne odmiany brązowych szpil ucha ty oh, szpile o półkuli sto J glówoe zdobionej zakropkowanymi trójkątami. Dla wczesnej fasy kultury przedłużyckiej w zasadzie charakterystyczne są pochówki szkieletowe, wyposażone w niezbyt liczne wyroby brązowe. Spotyka się także po Jodyno ze pochówki ciałopalne, które - być może - świadczą o pewnym wkładzie w kulturę przed-łożyCką miejscowych tradycji wczesaobrązowyoh, reprezentowanych między innymi przez grupę nowocerekwi saską.

V klasycznej fazie kul tory przedłużyckloj nastąpiła stabilizacja osadnicza ludności na Śląsku, w Ylelkopolsco, na Lużyoaoh, w Saksonii 1 na Kujawach. Miało toż miejsce w tym czasie rozszerzenie się zasięgu osadnictwa ludności kultury przedłużyckloj Vu wschodowi, na tereny położona w dorzeczu Liewarty, 1 przenikania wpływów toj kultury no objęto przez osadnictwo ludności kultury trze lal ookloj obszary położona w dorzeczu Neru i Bzury, w Polsce środkowej, V kierunkn północnym 1 północno-zachodnim, wzdłuż Odry i Sprewy, wpływy kultury przedłuży-oklej przenikały na teren Pomorza Zachodniego 1 do północnej Brandem bur gil. Wytworzyły się wówozas poszczególne ośrodki osadnicze, które rozwijały się następnie w głąb epoki brązu. ¥ tym czasie zarysowały się w obrębie kol tury przedłuży okie J lokalne grupy, z których wyraźniej już są czytelne: po ludni owo śląska, północno—śląsko-wlalkmpał— ska i wschodnio-wielkopolsko-kujawska. Grupy te wykazują pewna różnioe wzajemne, a dalsze ich losy potoczą się także w różny sposób. Niektórzy m badaczy /B. Gediga/ proponują, aby wyodrębniające się grupy lokalne w obrębie kultury przedłuży oklej traktować jako odrębna grupy w obrębie śląsko-wielkopolskiej kultury smgiłowej, którą to nazwą proponują zastąpić tarnin "kultura przedłuży oka ■.

V klasycznej fazie kultury przedłuży oklej w dalszym ciągu panującym był szkieletowy obrządek pogrzebowy. Zmarłych składano do grobu najczęściej w pozycji wyprostowanej• Groby orientowano zarówno wzdłuż osi wschód - zachód /Kietrz/, Jak 1 wzdłuż osi północ - południe /Zbro-Jowako/. Wyposażenie tworzyły ozdoby brązowe* z także lane przedmioty metalowe lub kamienne /sztylety, groty włóesai, groeiki strzał, buławy osy toporki kamienne/. Spotyka się poobówki szczególnie bogato wyposażono w wyroby brązowa, które - być może - były grobami przywódców lokalnych czy naczelników. Nielicznie w grobach fasy klasycznej występują naczynia gliniane. ¥ydaje się, że ceramika nie miała zbyt wielkiego znaczenia w obrządku pogrzebowym ludności omawianej tu kultury. V kilku przypadku oh stwierdzono w jednym grobie fezy klasycznej obecność zarówno nie spalonych szczątków ludzkich. Jak i przepalonych kości /nuin. Jordanów, Masłów woj. Wroolaw/. Ciałopalenie zaczęło pojawiać elę częściej u schyłku fezy klasyeznej, swlaezoza na Śląsku, w Saksonii i na Lużycaob. Typową formą grobu kultury przedłużyckloj jost kurhan, usypany z sieni, z wewnętrznymi konstrukcjami kamienny— ni. Do konstrukcji tych nałożą Jądro kurhanu ułożone z kamieni nad pochówkiem centralnym 1 wieniec a kamieni ułożonych na zewnętrznym obwodzie nasypu nagrobnego. Spotyka elę niekiedy dodatkowe elementy, jak ułożone z kamieni promienie łączące Jądro kurhanu z wieńcem kamiennym /Grabonóg, woj. Leszno /.

V klasycznej fasie kultury przedlużyokiej rozwinął się miejscowy ośrodek produkoJi metalurgicznej, w którym produkowano osły szereg lokalnych form wyrobów brązowych, prawie nie spotykanych poza obrębem kultury przedłużyokioj /tabl. XXV/. V klasycanej fasie omawianej kultury roapowszeohnlly elę duże ssplle o wrzecionowatej główce.