76265 SCAN0335

Jowita Jagła

Zielnik Matki boskiej

z prawej: Matthias Grunewald Madonna ze Stuppach

Rodzina Marii, część środkowa Ołtarza z Ortenberga autorstwa Mistrza Ołtarza z Ortenberga

'WNiKŁKit

PANACEA styczeń - marzec Q,OOQ

„Święte" rośliny w malarstwie

średniowiecznym i wczesnorenesansowym

Obraz Matki Boskiej bywał w wiekach średnich wzbogacany przez szereg atrybutów, które miały wyrazistą symbolikę. Dominowały atrybuty zaczerpnięte z bogatego świata natury, zwłaszcza atrybuty roślinne.

Maria bywa przede wszystkim utożsamiana z Ogrodem Zamkniętym Hortus Conclusus. Jako Oblubienica Boga staje się bohaterką Pieśni nad Pieśniami, porównywaną do ogrodu zamkniętego i zdroju zapieczętowanego (Pieśń nad Pieśniami 4,12). Ogród Zamknięty, porośnięty bogatym zestawem ziół i roślin leczniczych (Szczepy twoje są sadem granatów z owocami jabłek. Cypryznar-dem, nard i szafran, trzcina wonna i cynamon ze wszystkimi drzewami libańskimi, mirra i aloes ze wszystkimiprzedniejszymi olejkami. Zdrój ogrodów, studnia wód żywych) symbolizuje wstydliwość, obronę przed grzechem, niedostępność, dziewictwo. Nawiązuje też do Matki Boskiej jako Świętej Lekarki i Szafarki Zdrowia. Różnorodność porastających Hortus Conclusus roślin staje się także odbiciem bogactwa cnót Marii, którą porównywano w średniowiecznej poezji religijnej do aloesu, koniczyny, róży, lilii, hyzopu, oliwki zawsze zielonej, wyniosłego cedru i łąkowej apteki. Oczywiście, na tle różnorodności wezwań Maryjnych i przynależnej im symboliki wyłaniają się rośliny dominujące: lilia, róża i goździk.

Lilia bywa podstawowym atrybutem w scenie Zwiastowania, podkreślając czystość i potrójne dziewictwo Matki Boskiej: przed narodzeniem Jezusa, w czasie narodzin i po Jego narodzinach. Maria jest lilią pośród cierni [PnP 2,2: Jak lilia między cierniem, tak przyjaciółka moja między córkami). Biel kwiatów lilii wyróżnia Marię, podkreślając Jej wielkość, niesplamienie grzechem i królewski ród. Tym samym szlachetne łodygi liliowych kwiatów, wyrastające z ozdobnych waz, tworzą w późnośredniowiecznym malarstwie klimat wnętrza, ale też kreują religijną „scenografię”. Niekiedy towarzyszą liliom dodatkowe rośliny, np. róża i rumianek