78151 Skanowanie 10 04 10 17 (17)

322 Część III. Współczesne prądy i kierunki pedagogiczne

jego uwagę bez automatycznego zakładania, że ma on moralne zobowiązania wobec jakichkolwiek wspólnych, społecznych celów⁹⁶.

Niezależnie od wszelkich kontrowersji, które wywołuje koncepcja Rorty’ego, wydaje się, że znalazła ona - z uwagi na swoją dojrzałość - trwale miejsce we współczesnej myśli humanistycznej. Trzeba jednak dodać, że umieszcza on swój projekt w kontekście lokalnym, co - przy założeniu istnienia konsensu w danej (tu: amerykańskiej) społeczności - nadaje jego teorii logiczną spójność. Rezygnując z uniwersalnych metanarracji, akceptuje „małą”, wyrosłą z tradycji, narrację demokracji amerykańskiej. Można przy tym stwierdzić, że teoria Rorty’ego rzeczywiście wyraża i potwierdza w relacji zwrotnej pragmatyczną odmianę myślenia o rzeczywistości milionów współczesnych Amerykanów. Jest to teoria wyrosła z liberalnej Ameryki i istniejąca dla liberalnej Ameryki.

8.3. Teoretyczne kontrowersje wokót pragmatyzmu

Pragmatyzm, zarówno w swoim aspekcie filozoficznym, jak i pedagogicznym, oskarżany jest o nihilizm i relatywizm. U podstaw tych zarzutów leży przekonanie, że pozbawia on człowieka podstaw w sferze wyborów przekonań i wartości. Oskarżenie o nihilizm podnosi fakt, że skutkiem odrzucenia ahistorycznej prawdy (pochodzącej czy to od Boga, czy wyprowadzonej z praw natury lub Czystego Rozumu) oraz obiektywności jest trywializacja i „zrównanie” wszystkich wartości. Pragmatyści argumentują jednak, że fakt rozpoznawania wartości jako wytworów ludzkich aspiracji, praktyk i celów nie deprecjonuje „wartości” owych wartości. Twierdzą, że tak czy inaczej moralność jest społeczna i ten właśnie fakt nadaje wartościom prawomocność. Tego typu rozumowanie nie przekonuje krytyków pragmatyzmu, którzy kierowani przez nieodpartą potrzebę zobiektywizowania wszystkich wartości widzą w pragmatyzmie koncepcję kwestionującą wartości same w sobie. Twierdzą oni, iż jeśli wartości absolutne zostają unieważnione, wówczas nie istnieje żaden powód, aby przedkładać jedną wartość ponad inne⁹⁷.

Z kolei krytycy pragmatyzmu utrzymują, że obalenie fundacjonalizmu w epistemologii jest równoznaczne z relatywizmem w sferze przekonań. Rzeczywiście, filozof pragmatysta, nie dając nam żadnych absolutnych odpowiedzi, „stawia przed nami trudny problem, jak żyć; on sam jest tylko jednym z uczestników rozmowy, który ma tyle samo autorytetu, co jej inni uczestnicy” ⁹\ Obrońcy pragmatyzmu piszą w tym kontekście, że twierdzenie o relatywistycznym charakterze pragmatyzmu może być traktowane jako „oskarżenie” jedynie wówczas, jeśli korespondencyjna koncepcja prawdy, którą pragmatyzm odrzuca, pozostaje pod-

K. Kolenda, op. cii., s. 5

'ⁿ Ibidem, v 12, 20; I: J Powei, l*hilosophw,., op, cii., s. 136. ^,,h (\ (i. Prado, op cii., s I ł(>

stawą jego oceny. Pragmatyści jednak pragną, abyśmy zrozumieli, że teoria korespondencji jest nie do utrzymania, bowiem - jak twierdzą - „świat [...] jest po prostu niedostępny nam jako standard sprawdzenia naszych deskryptywnych twierdzeń”. Z tego punktu widzenia musimy zapomnieć o tym, czego nigdy nie mieliśmy i nigdy nie będziemy mogli uzyskać: „epistemicznego podłoża skalnego”, na którym można oprzeć Prawdę i Wartość. Odrzucenie teorii absolutnej prawdy jako kryterium oceny powoduje, że preferowana przez pragmatystów postawa perspektywistyczna, traktująca prawdę i wartości jako (poddające się zmianie) wytwory społeczne, zyskuje logiczne uzasadnienie".

'^w Ibidem, s. 20.