78291 SNV36343

sprawność w przedstawianiu przy pomocy tych środków różnych

ii

• aflsów emocjonalnych i odcieni sytuacji, zawsze przedstawianych z delikat-i_cją i wdziękiem, jak w zakończeniu wiersza „Anusia ładna...”. Według c° JC- Dmochowskiego Szymanowski „nadał językowi polskiemu delikatności,

‘ j,j_ej dotąd nie miał, zrobił go miłości i czułości językiem”. Niezależnie od ¹20, jak ocenia się proponowany przez Szymanowskiego model poezji, nie ₀żna odmówić mu umiejętności poetyckiej jego realizowania i konsekwencji | przestrzeganiu jego zasad.

Należy bowiem stwierdzić, że praktyka poetycka Szymanowskiego

ozostaje w zgodzie z sformułowanymi przezeń założeniami teoretycznymi, ^wartymi w Liście o guście czyli smaku. Esej ten jest pierwszą w czasach -Iskiego Oświecenia próbą zarysowania koncepcji literatury opartej na kategorii gustu, kategorii psychologicznej i estetycznej zarazem. Uznanie gustu | podstawowe narzędzie oceny dzieła prowadziło do odrzucenia reguł i zdania jię na indywidualne odczucie, które można kształcić i doskonalić przez poznawanie doskonałych wzorów i przebywanie w świecie ludzi o wykształconym smaku. Czułość, delikatność i trafność zapewnić mają dziełu doskonałość, a czytelnikowi — możliwość oceny jego walorów. Czułość wskazuje jak uniknąć wad, „które przykrość rodzić albo nieprzyjemne na umyśle czynić mogą wrażenie”. Delikatność „pospolite rzuca ozdoby” i „najprzyjemniejszych dobiera kolorów”. Wreszcie trafność pozwala dostrzec najsubtelniejsze niuanse i odcienie estetyczne: „Między najpodobniejszymi rzeczami właściwą postrzega różnicę; chwyta tę cienką nitkę, która nieznacznie dzieli gómość od wysady, szczerość od prostoty, żartobliwość od szydności, pozor od istoty, czułość od słabości, delikatność od wytwomości. [...] Każdą doskonałość, każdą wadę aż do tego rozróżnia punktu, że oznacza, iż tak śmiem powiedzieć, stopnie słodyczy lub przykrości, jaką w nas wzniecać powinny”. Szymanowski był pierwszym w literaturze oświecenia teoretykiem i pisarzem, który na czoło wysuwał walory estetyczne dzieła i wymagał subtelności w wyodrębnieniu i ocenie jego cech. Widział dwie możliwości, dwa cele twórczości pisarskiej: „dla własnego wydoskonalenia”, albo „żeby się swemu krajowi stał użytecznym”. Oba te cele traktował równorzędnie i artystyczne wydoskonalenie twórczości artystycznej uważał za ważną sferę działań pisarskich. W Liście

0    guście pojawia się ciągle przeciwstawienie: „dzieła doskonałe” — „pospolite pisma”. Nie samo tworzenie staje się celem, ale tworzenie dzieł doskonałych, jak najbardziej zbliżonych do idealnego modelu wypracowanego w umyśle twórcy i krytyka. Wzór ten nie ma nic wspólnego z przestrzeganiem reguł

1    przepisów. „Zbytnia skrupulatność jest nikczemnością smaku”, pisał Szymanowski, odrzucając nie tylko sztywne reguły, ale i autorytety teorii antycznych, uznanych za przypadkowe. Uznając smak za jedyny czynnik oceny dzieła literackiego Szymanowski podporządkowuje go jednak rozumowi i traktuje wręcz jako jeden z elementów rozumu. Powołując się na d’Alemberta stwierdza, iż „w piszącym człowieku rozum na dwie dzieli się części: jedna 1 nich zdaje się być na ustroniu i zważa w cichości tę, która tworzy dzieło,

649