80083 P1130742 resize

142

142

drugą połowę II okresu F.B charakteryzują elementy kulturowe, które uznać można za najstarszą jut fazę kultury łużyckiej. W 1970 r. M. Gedl omawia, w studium poświęconym starszemu i środkowemu okresowi epoki brązu na terenie południowej części Dolnego śląska, zagadnienia związane z „kulturą przedhiżycką”. Autor

stwierdza również na tym terenie jej obecność w starszym okresie epoki brązu. B. Gediga (1971), przedstawiając węzłowe problemy badawcze epoki brązu, ustosunkowuje się również do zagadnienia „kultury przedłuźyckiej" i skłania do spojrzenia na tę kulturę jako na zespół niejednolity, a raczej fazę przejściową, w której dokonują się istotne przeobrażenia kulturowe. We wczesnej fazie starszego okresu epoki brązu mamy do czynienia z prze-żywaniem się w Polsce zachodniej elementów kultur wczesnobrązowych przy jednoczesnym napływie nowych z terenu naddunajskiej kultury mogiłowej. W młodszej fazie tego okresu krystalizują się cechy charakterystyczne już dla kultury łużyckiej.

Kończąc ogólne uwagi o stanie i rozwoju badań nad „kulturą przedhiżycką” w Polsce, wspomnieć jeszcze należy o syntetycznych opracowaniach pradziejów Polski czy też poszczególnych jej regionów, w których poruszano kwestię tej kultury (J. Kostrzewski, W. Chmielewski, K. Jażdżewski 1965, s. 136-138; W Hensel 1969, s. 100-101; 1973, s. 151-157; W. Hotubowicz 1960, s. 77-78; J. Kostrzewski 1970, s. 56-64). W pracach tych wypowiedzi dotyczące słuszności wydzielenia „kultury przedłuźyckiej” jak i jej zasięgu terytorialnego i chronologicznego są zgodne z dawniejszymi ustaleniami głównie J. Kostrzewskiego. Nie odnajdujemy w nich wyraźniejszych prób ustosunkowania się do głosów z literatury lat ostatnich, które starały się odchodzić od tradycyjnych poglądów na kwestie „kultury przedłuźyckiej”. Wydaje się, że sytuacja ta jest w dużej mierze uwarunkowana faktem, te nowsze poglądy były wypowiadane dotychczas na ogół na marginesie omawiania innych zagadnień i nie posiadały wszechstronnego podbudowania w wyczerpującej analizie źródłowej. Ta sytuacja zresztą, co także trzeba podkreślić, wynika z dotychczasowego stanu badań i opracowań źródeł.

Jako wyraźny krok naprzód należy odnotować pierwsze pełne monograficzne opracowanie „kultury przedłuży ckiej” pióra M. Gedla (1975). Autor przynosi w swojej pracy katalog źródeł, wyczerpującą klasyfikację typologiczną, kulturową i chronologiczną całości materiału i na tej podstawie formułuje swoje wnioski. W stosunku do dawniejszych ujęć, głównie J. Kostrzewskiego, autor wprowadza pewne zmiany w datowaniu (a raczej je uściśla) i co do zasięgu tej kultury, ponadto kreśli jej ogólny obraz. Praca ta stwarza już znaczną podsuaę do dyskusji, która powinna przynieść pełniejsze wykrystalizowanie się poglądów na zagadnienie „kultury przed-łużyckiej”.

2. CHARAKTERYSTYKA STANOWISK I MATERIAŁÓW

Przegląd dziejów badań nad „kulturą przedłużycką” ukazuje, iż poglądy dotyczące zwłaszcza jej zasięgu terytorialnego i chronologicznego, a także genezy, zróżnicowania, a nawet co do słuszności jej wyodrębniana jako osobnej kultury archeologicznej, kształtowały się rozmaicie i nadal nie przestają być w wielu tych kwestiach dość rozbieżne. W tej sytuacji najpierw wypada omówić zasoby źródłowe łączone z omawianą kulturą, a następnie dopiero przejść do jej charakterystyki i ustosunkować się do przytoczonych powyżej zagadnień.

Osady

Dotychczas nie rozpoznano żadnych osad, które można by na pewno wiązać z „kulturą przedhiżycką" W latach ostatnich zbadana została w znacznym stopniu osada ze sztucznymi umocnieniami w Bruszczewk, woj. leszczyńskie (stan. 5). Wyróżniono dwie fazy umocnień: starsze i młodsze, znacznie solidniejsze, o konstrukcji kamienno-ziemnej. Pierwotnie młodszy nasyp mógł sięgać 3 m wysokości i 5 m szerokości u podstawy Przestrzeń między tym nasypem obronnym a samą częścią osadniczą była wolna od zabudowy mieszkalnej czy też gospodarczej, co pozwala przypuszczać, iż mamy tutaj do czynienia z dobrze umocnionym kraalem. Na podkreślenie zasługuje fakt natrafienia na bezsporne dowody (w postaci formy odlewniczej i dyszy) znajomości pta* mieszkańców metalurgii brązu. Uzyskane materiały, głównie ceramika, a także oznaczenie otrzymane metedł analizy C₁₄, pozwalają datować osadę na schyłek I okresu i II okres epoki brązu, i to raczej jego pierwszą połowę. Trudno jednak osadę w Bruszczewie uznać za reprezentatywną dla „kultury przedłuźyckiej”. Całość #*■ teriałów wiąże to stanowisko z okresem raczej trochę starszym. Najważniejsze są elementy schyłkowych faz kultur wczesnobrązowych unietyckiej, iwieńskiej i grobsko-śtniardowskiej. Przede wszystkim jednak osady tył* Bruszczewo uznać należy za rezultat oddziaływań południowych z kręgu madziarowsko-wictcrzowsk*£' Tym wpływom najprawdopodobniej przypisać należy ukształtowanie charakteru osady (osiedle obronno-p^f'^ł dukcyjne). Wreszcie materiał z Bruszczewa zawiera przypuszczalnie także ślady wpływów kultury trzcinittk®