81183 skanuj0017 (196)

teryzujące np. tradycyjną społeczność wiejską ulegają zmianom w ‘bardzo różnym stopniu i dlatego też trudno znaleźć odpowiedT nic mierńiki, które' by określały owe środkowe punkty na skali. Badacże...wykorzystujący koncepcję - kontinuum - pomijają więc istotny problem, jakim jest określenie wzajemnych relacji i związków pomiędzy poszczególnymi zmiennymi. Jest to w pierwszym ■rzędzie spowodowane — powtórzmy to jeszcze raz — występowaniem wyraźnych nieciągłości w rozkładach analizowanych' cech.

• Źródłem licznych nieporozumień, które w konsekwencji prowadzą do poważnych błędów i uproszczeń, są również wzajemne relacje pomiędzy trzema kluczowymi w teorii Wirtha wskaźnikami definiującymi miasto: wielkością, gęstością i heterogenicz-nością oraz dedukowanymi z tych wskaźników cechami, charakteryzującymi miejski styl życia. Niejednokrotnie spotkać się można bowiem z twierdzeniem, że specyficzne cechy mieszkańców dużych miast są po prostu następstwem zamieszkiwania w społeczności charakteryzującej się określoną wielkością, gęstością zaludnienia itp. Krytycy zwracali tu przede wszystkim uwagę na słabości samej procedury-dedukcyjnej¹². Rozumowanie takie nie prowadzi bowiem do wyjaśnienia mechanizmów wpływu zmiennych demograficznych na określone społeczne lub psychiczne cechy mieszkańców miast. Wirth pomija wiele niezbędnych analiz tych wzajemnych związków i oddziaływań. Teorie dedukcyjne — jak pisze Reissman — sprawiają pozornie wrażenie niezwykle systematycznych, ponieważ wyprowadzają swoje wnioski z kilku wyraźnie wypunktowanych, wskaźników, jednak w rzeczywistości są one bardzo słabo powiązane wewnętrznie, gdyż opierają się na ogół tylko na jednym lub dwóch założeniach, natomiast całkowicie pomijają inne istotne ogniwa rozumowania. Jeśli więc nawet wielkość miasta rzeczywiście „wpływa” na fragmentaryczność wzajemnych stosunków pomiędzy jego mieszkańcami, to i tak nie wiemy, w jaki sposób czynnik ten oddziały-, wa na inne aspekty życia miejskiego, takie jak np. funkcjono- ¹

V wanie' [instytucji | po] ityczriyćh^działalnósć -\'eKohom]ęzną^^^tez^ akceptowane /wartości kulturowe ¹³..//

_ • Istotnym mankamentem procedury dedukcyjńe j ?jest^r ównież • fakt, że przy posługiwaniu się ią metodą z ^:fe^ly^c;ńie/ę6zwąża/ się innych alternatywnych rozważań, brak jest^; też ^rśtendardów, na podstawie których można by dokonywać wyborów "między konkurencyjnymi hipotezami. Dlatego też coraz częściej formu-I ”" łowane są przekonania, że owe charakterystyczne dla Wirtha cechy miejskiego społeczeństwa mogą być równie dobrze -wyprowadzone z kombinacji zupełnie innych elementów, np. z dominującej technologii, istniejącego systemu komunikacyjnego, obowiązujących hierarchii wartości czy też struktury społecznej ^ł4. Stosowanie metod dedukcyjnych ńie pogłębia więc istniejącej wiedzy o mieście, gdyż wyciągane wnioski niejednokrotnie tylko dlatego brzmią bardzo prawdopodobnie, że już znacznie wcześniej były powszechnie znane i akceptowane.

Te ogólne uwagi znajdują pełne potwierdzenie w badaniach empirycznych, próbujących określić możliwość stosowania owych ■ trzech kluczowych'wskaźników do analizy zjawisk i procesów społecznych, zachodzących we współczesnych miastach. Próby te zakładały, że omawiane wskaźniki będą się nie tylko korelować z innymi cechami miasta, ale również że zmiany cech miasta będą następować systematycznie, w miarę jak będzie się zmieniała wielkość, gęstość i heterogeniczność¹³. Rzeczywistość społeczna okazała się jednak znacznie bardziej złożona. Już wzajemne relacje pomiędzy wymienionymi powyżej trzema podstawowymi

-i-    \

« Ibidem, ś. 140-144.

¹⁴ R. N. Morris, Urban Sociology, George Allen and Unwin Ltd., London 1968, s, 171 - 172.

•^S5 Analizą tego problemu opieram na pracy: Otis D. Duncan, Albert

__J. .Reiss Jr., Social Characteristics of Urban and Rura! Communiftes, 1950,

John Wiłem New York 1956 oraz na artykule: O. D. Duncan; Community Size and the RuręiL-Urban Continuum, w: Cfties and Society Paul K. Hait, Albert J. Reiss Jr. (eds.), The Free Press, Glencoe 111. 1957.

W pracach tych szczegółowe dane z amerykańskiego Spisu Ludności 1950 r. przedstawione zostały w podziale wg 11 typów miejscowości, poczynając od miast powyżej 3 milionów mieszkańców, a kończąc na ludności rolniczej zamieszkałej w miejscowościach Uczących poniżej 2500 osób (nonoillage rural — farm).

*9 31

1

¹¹ Szczegółowe uwagi na ten temat: Leonard Reissman, The Urban Process. Cities in Industrial Societies, The Free Press of Glencoe, London ..1964, S. 138 - 144.