82855 Kompendium Wiedzy geografii77

się zbyt banalne i zbyt zubożające ich niezwykłą specyfikę, stanowi niewątpliwie istotną lukę w terminologii naukowej (...) W tym kontekście nadanie kresom takiego właśnie uniwersalnego (...) zakresu pojęciowego jest ze wszech miar wskazane i uzasadnione" (1997, s. 10). Teoretycznie zjawisko kresów można odnieść do znanej w geografii politycznej koncepcji „rdzeń-pery ferie” (ang. core and periphery), dobrze opisującej zarówno różnice, jak i charakterystyczny typ stosunków społecznych, kulturowych i gospodarczych, po-Obszur rdzeniowy między obszarem rdzeniowym (ang. core area) — stanowiącym „gniazdo" etnosu i miejsce narodzin silnej świadomości narodowej oraz kulturowej, a także obszarem, skąd następowała jego ekspansja (terytorialna, polityczna, ekonomiczna. kulturowa) — a peryferiami, obszarami zewnętrznymi. położonymi na uboczu, z dala od rdzenia, zmieniającymi często przynależność państwową.

Według M. Kotera (1997) kresy są obszarem dającym się opisać szeregiem cech, które można uznać za uniwersalne (modelowe). Są to:

1)    odmienność fizyczno-geograficzna (przyrodnicza);

2)    peryferyjność;

3)    słaba dostępność i izolacja;

4)    niska gęstość zaludnienia i niedorozwój sieci osadniczej — zwłaszcza miast;

5)    niedorozwój społeczno-gospodarczy i niższy poziom

życia;

6)    zależność i podporządkowanie (silne polityczne, i gospodarcze podporządkowanie centrum);

7)    wiclokulturowość;

8)    zapóżnienie cywilizacyjne;

9)    odmienność zachowań społecznych;

10)    niestahilność polityczna i społeczna;

11)    odmienność prawna;

12)    etnos kresowy.

Kresy były i są charakterystyczne dla wielu obszarów państwowych na świecie. W Polsce termin „kresy” kojarzy się jednoznacznie z pograniczem wschodnim 1 i II Rzeczpospolitej, mającym swoistą kulturę, powstałą jako efekt procesu historycznego oraz długotrwałej wieloctniczności i związanej z tym

multikulturowości tych obszarów. Dla wiciu Polaków mają one znaczenie symboliczne, wywołane własnymi przeżyciami okresu dzieciństwa lub historią życia rodziców, a także mityczne, związane z etosem społecznym, pluralistyczna kulturą i krajobrazem.

W Europie średniowiecznej, jak podaje M. Koter (1997), klasyczne kresy mogą hyc kojarzone z tzw. marchiami (np. duńska, awarska. Wschodnia, później łużycka, miśnieńska i Nowa). Kresami dla Węgier były Ruś Zakarpacka, Siedmiogród i Chorwacja, dla Szwecji — Laponia, a dla Anglii — Szkocja. Klasycznym przykładem nowożytnych kresów był legendarny Dziki Zachód w Stanach Zjednoczonych — „To był właśnie ten dynamicznie przesuwający się amerykański fron-tier — «something in front of us», jakaś bliżej nie określona strefa graniczna, do której trzeba było dojść i ją przejść, aby zagospodarować nowe ziemie...” (1997, s. 42). (Patrz hasła: Centrum-peryferie, Konstytuujący etnos. Areał etniczny).

POTĘGA PAŃSTWA

W geopolityce potęga, siła państwa jest analizowana przede wszystkim w powiązaniu z władzą państwową i wpływami gospodarczymi, politycznymi i militarnymi państwa. Wyrażenia takie, jak „mocarstwo, potęga ekonomiczna. Grupa G-7, NATO" świadczą o prawdziwości powyższego stwierdzenia. Ostatnio używany jest termin „średnia potęga" — np. w odniesieniu do Turcji. Pomiędzy znaczeniem słowa „potęga" i słowa „średnia” zachodzi pewna logiczna sprzeczność. Stąd bardziej prawidłowe byłoby użycie terminu „potęga regionalna", np. w odniesieniu do: Indii, RPA, Nigerii i Turcji.

Zbilansowanie sił państw stanowi podstawowy czynnik stosunków międzynarodowych. Stosunki pomiędzy państwami z jednej strony świadczą o dynamicznej współpracy, z drugiej

0    stanie „wyścigu", konkurencji — dotyczącej ich wpływów

1    potęgi ekonomicznej, politycznej czy wojskowej. Każde państH'0 dąży do osiągnięcia lepszych warunków zewnętrznych, koniecznych do własnego rozwoju. Z tego powodu potęga państw jest oceniana przez porównanie z innymi krajami.